صلاح کار کجا

تابلوی شکسته نستعلیق- اثری از یوسف کله‌جاهی

کلمات آغازین دومین غزل دیوان حافظ در همه‌ی نسخه‌های چاپی، با مطلع صلاح کار کجا و من خراب کجا/ ببین تفاوت ره کز کجاست تا به کجا. این غزل در نسخه‌ی تصحیح علامه قزوینی، غنی مشتمل بر 8 بیت است و در بحر مجتث مثمن مخبون محذوف (بر وزن مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن) سروده شده است.

این غزل در زمان شاه شجاع سروده شده، زمانی که شاه شجاع به توصیه علمای وقت صورت شرعی به حکومت خود داده و به ظاهر از حافظ فاصله گرفت. غزل تاکنون توسط خوانندگانی چون محمدرضا شجریان، ایرج بسطامی و حسام‌الدین سراج به صورت آواز اجرا شده است.

حافظ قافیه‌ی مصرع دوم غزل را با غلوّ، که در علوم ادبی قدیم از عیوب قافیه برشمرده می‌شده، به کار برده است. غلوّ آن است که حرف روّی را جایی ساکن و جایی متحرک بیاورند. حافظ در مفهوم کلی این غزل به یکی از مفاهیم کلیدی ایدئولوژی‌اش که همان رندی و پرهیز از مصلحت‌اندیشی است اشاره دارد.

متن غزل

صلاح کار کجا و من خراب کجا

ببین تفاوت ره کز کجاست تا به کجا

دلم ز صومعه بگرفت و خرقه سالوس

کجاست دیر مغان و شراب ناب کجا

چه نسبت است به رندی صلاح و تقوا را

سماع وعظ کجا نغمه رباب کجا

ز روی دوست دل دشمنان چه دریابد

چراغ مرده کجا شمع آفتاب کجا

چو کحل بینش ما خاک آستان شماست

کجا رویم بفرما از این جناب کجا

مبین به سیب زنخدان که چاه در راه است

کجا همی‌روی ای دل بدین شتاب کجا

بشد که یاد خوشش باد روزگار وصال

خود آن کرشمه کجا رفت و آن عتاب کجا

قرار و خواب ز حافظ طمع مدار ای دوست

قرار چیست صبوری کدام و خواب کجا

---