رقص های نمایشی

رقص‌های نمایشی

عنوان کلی برای گروهی از رقص‌ها. در سرزمینی مانند ایران که نمایش گسترۀ چندانی نداشت، حرکت‌های شادی‌آور گروهی بیشتر در رقص جلوه می‌کرد. دامنۀ این رقص‌ها از جنگاوری تا شکار، پرستش، نیایش و برداشت محصول را دربرمی‌گرفت. یحیی ذکاء در پژوهش خود، کهن‌ترین سند از حضور رقص در ایران را به هزارۀ پنجم پیش از میلاد نسبت می‌دهد و از آن‌جا پیگیری خود را تا دورۀ هخامنشی ادامه می‌دهد. اسنادی که ذکاء یافته نشان می‌دهد که بسیاری از این رقص‌ها به شکل دسته‌بند (گروهی) انجام می‌شدند و رقص‌های فردی حضور کمتری در جامعه داشته‌اند. دیگر آن‌که بهره‌گیری از سرجانوران یا سیماچۀ حیواناتی چون بز، گوزن، میمون و پرندگان توسط رقاصان که نقش یا طرحی از آن‌ها بر تکه سفال‌های باستان یا نقاشی‌های کهن دیده می‌شود و گاه حضور این جانوران در کنار گروه رقصنده از تحولی بزرگ در رقص ایران حکایت دارد. از میان رقص‌های نمایشی فقط برخی ثبت شده‌اند که به آن‌ها اشاره می‌کنیم.

ـ رقص دیگ به سر؛ دیگ وارونه‌ای سروصورت رقاص را می‌پوشاند و رقصنده به هنگام رقص، صورت خنده‌آوری را که بر شکم برهنه‌اش کشیده شده بود، حرکت می‌داد و اعوجاج آن تصویر، تماشاگران را به دیدن و شادی ترغیب می‌کرد.

ـ رقص شاطر؛ سیر عمل‌آوردن خمیر، پختن نان و فروختنش به رقصی شیوه‌پردازانه (stylized) بازگو می‌شد.

ـ رقص شیشه‌باز؛ رقاص ظرفی شیشه‌ای را بر یکی از اعضای بدنش مانند سر، بازو و... می‌گذاشت و با حفظ تعادل آن می‌رقصید و یا در میانۀ رقص، شیشه‌هایی را به بالا می‌انداخت و با حفظ ضرباهنگ رقصش بار دیگر آن‌ها را می‌گرفت. این رقص به خیمه‌شب‌بازی نیز راه یافته بود.

ـ رقص فانوس‌باز؛ کمابیش مانند رقص شیشه‌باز بود با این تفاوت که فانوس‌های روشن جای ظروف بلورین را در آن می‌گرفت. این رقص نیز در خیمه‌شب‌بازی وجود داشت. پس از این رقص‌های نمایشی فردی، رقصندگان به گروه‌های دو یا سه نفره روی آوردند که این همکاری مایه‌هایی داستانی نیز به کارشان افزود. مانند رقص «چهار صندوق» که در آن چند صندوق‌کش یا دو یا «صندوق‌کشی» چهار صندوق بزرگ را به مجالس بزم می‌بردند. در میانۀ مجلس در صندوق‌ها یک‌به یک باز می‌شد و چهار رقصنده با لباس‌های زرد، آبی، بنفش و قرمز با همراهی موسیقی شاد از صندوق‌ها خارج می‌شدند. آن‌ها پس از رقص‌های فردی و گروهی و داستان ساده‌ای که به درگیری آن‌ها و سپس صلحشان می‌انجامید، بار دیگر به صندوق‌ها بازمی‌گشتند تا صندوق‌کش‌ها آن‌ها را ببرند. نمونۀ منسجم رقص‌های نمایشی قرن اخیر را می‌توان در رقص/نمایش‌های زنانه پیگیری نمود.