وارطان سالاخانیان
| وارطان سالاخانیان | |
|---|---|
| زادروز |
تبریز 6 بهمن 1309ش |
| درگذشت | تهران 18 اردیبهشت 1332ش |
| ملیت | ایرانی |
| شغل و تخصص اصلی | مبارز سیاسی |
| گروه مقاله | انقلاب ها و انقلابیون |
وارطان سالاخانیان (تبریز 6 بهمن 1309ش- تهران 18 اردیبهشت 1332ش)
مبارز سیاسی ارمنی‌تبار ایرانی. وی که عمدتا به خاطر شعر «مرگ نازلی» (وارطان سخن نگفت) سروده‌ی احمد شاملو شناخته شده، از اعضای رده پایین حزب توده ایران بوده است.
در اواسط دهه‌ی 1320 به همراه خانواده‌اش به تهران مهاجرت کرد و در پی پیدا کردن شغل به عنوان راننده اتوبوس مشغول شد. در سال 1331 به تشکیلات حزب توده راه یافت و مسئول تحویل نشریه‌ی رزم (از نشریات کلیدی حزب توده) از چاپخانه شد. پس از کودتای 28 مرداد و با بستن شدن فضای سیاسی، دستگاه‌های امنیتی تعطیلی نشریات و چاپخانه‌های مخالف رژیم را در دستور کارشان قرار دادند. در این میان بستن نشریات حزب توده و چاپخانه‌های آنها از اولویت‌های حکومت بود. در غروب ششم اردیبهشت سال ۱۳۳۳، مأموران کودتا به‌طور اتقافی وارطان و کوچک شوشتری که نسخه‌های شماره‌ای از نشریه‌ی رزم را در ماشینشان حمل می‌کردند، دستگیر کردند. در فرمانداری نظامی، شوشتری پس از 6 روز شکنجه به منظور نشان دادن جای چاپخانه کشته شد و روز 18 اردیبهشت هم جمجمه‌ی وارطان را با مته سوراخ کردند و سپس جنازه‌اش را در رودخانه‌ی جاجرود انداختند.
شاملو در این دوره‌ی بازداشت با وارطان هم‌بند بوده و متاثر از پایمردی او در خودداری از اعتراف و نشان دادن جای چاپخانه و شکل مرگش، شعر معروف مرگ نازلی را سروده است.
در ابتدای شعر چنین می‌خوانیم:
وارطان
بهار، خنده زد و ارغوان شکفت
در خانه، زیر پنجره، گل داد یاس پیر
دست از گمان بدار
با مرگ نحس پنجه میفکن
بودن به از نبود شدن خاصه در بهار.
وارطان سخن نگفت
سرافراز، دندان خشم بر جگر خسته بست و رفت...