کودتای 28 مرداد 1332
کودتای 28 مرداد 1332ش
عملیات برای براندازی دولت قانونی دکتر محمد مصدق. این کودتا با برنامه‌ریزی مشترک و مستقیم دولت‌های امریکا و انگلیس و به‌منظور تأمین منافع دو دولت و لغو نتایج نهضت ملی‌کردن صنعت نفت و تثبیت سلطنت محمدرضاشاه در تهران انجام شد و منجربه برقراری دیکتاتوری ۲۵سالۀ محمدرضا پهلوی گردید. این عملیات با یاری عوامل سرشناسی مانند اشرف پهلوی، امیراسدالله علم، سرلشکر زاهدی، سرلشکر حسن اخوی، حسن ارفع، و برادران رشیدیان انجام شد. بدین ترتیب که در اوایل مرداد ۱۳۳۲ش، مأموران و جاسوسان امریکایی و انگلیسی با اشرف پهلوی در فرانسه تماس گرفتند و او را از برنامه‌ریزی کودتا آگاه کردند و از او خواستند تا برادرش، محمدرضاشاه، را در جریان این اقدامات قرار دهد. چند روز بعد اشرف، غیرمنتظره و بدون اجازۀ دولت، وارد تهران شد و با محمدرضاشاه دیدار کرد و روز بعد از ایران خارج شد. در ۱۰ مرداد شاه با کرمیت روزولت، جاسوس سیا و عامل اصلی کودتا، مخفیانه ملاقات کرد و شاه طبق برنامۀ او، پس از مُهر و امضای دو فرمان عزل مصدق و انتصاب زاهدی به نخستوزیری، تهران را به‌‌قصد کلاردشت ترک کرد. در ساعات پایانی روز ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ سرهنگ نصیری فرمان عزل دکتر مصدق را به خانۀ او برد، اما به دستور مصدق دستگیر و بازداشت شد و کودتا در مرحلۀ نخست شکست خورد. بلافاصله شاه به‌‌همراه همسرش ثریا به بغداد پرواز کرد و از آن‌جا عازم رم شد. دومین مرحلۀ کودتا در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ آغاز شد. بدین ترتیب که چند هزار نفر از ناراضیان، ولگردان و اوباش را، که عوامل انگلیس ازجمله برادران رشیدیان بسیج کرده بودند، در مناطق شهر دست به تظاهرات خشونت‌آمیز زدند و سپس اعضای گارد و ارتش به آنها پیوستند و مراکز دولتی، نخستوزیری، مجلس، شهربانی و سرانجام رادیو را بدون کمترین مقاومتی تصرف کردند و خواستار بازگشت محمدرضاشاه به کشور شدند. سرلشکر زاهدی طی نطقی در رادیو سقوط دولت مصدق و نخستوزیری خود را اعلام داشت. مصدق روز بعد خود را به دولت زاهدی تسلیم کرد. دولت زاهدی از نخستین ساعت روز ۲۹ مرداد در سرتاسر کشور حکومت نظامی اعلام کرد و عده‌ای از اعضای دولت، نمایندگان مجلس شورا و بسیاری هواداران دکتر مصدق و حزب توده را به زندان انداخت. همۀ روزنامه‌های مخالف دربار توقیف گردیدند و افسران عامل کودتا ترفیع درجه یافتند و زاهدی طی تلگرافی به شاه از او خواست تا به کشور بازگردد. شاه نیز روز ۳۱ مرداد به تهران بازگشت و روز بعد زاهدی به فرمان شاه به نخستوزیری رسید.