بهنام، جمشید (تهران ۱۳۰۷ش)
| جمشید بهنام | |
|---|---|
| زادروز |
استانبول 1307ش |
| درگذشت | پاریس 18 آبان 1400ش |
| محل زندگی | ایران- فرانسه |
| ملیت | ایرانی |
| تحصیلات و محل تحصیل | دکتری جامعه‌شناسی- دانشگاه سوربون |
| شغل و تخصص اصلی | جامعه‌شناس و جمعیت‌شناس |
| آثار | ایرانیان و اندیشۀ تجدد؛ برلنی‌ها: اندیشمندان ایرانی در برلن ۱۹۳۰–۱۹۱۵ |
| گروه مقاله | جامعه‌شناسی |
جمشید بهنام (استانبول ۱۳۰۷ش- پاریس 18 آبان 1400ش)
جامعه‌شناس و جمعیت‌شناس ایرانی و پژوهشگر تاریخ اندیشه. قائم‌مقام سابق دبیرکل شورای جهانی علوم اجتماعی در یونسکو، و از بنیانگذاران و مدیران دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران بود. بهنام به خاطر شغل پدرش، میرزا اسدالله‌خان منیع‌الملک، که کارمند وزارت امور خارجۀ دورۀ رضاشاه بود، در استانبول به دنیا آمد و در خردسالی مدتی در ترکیه و لبنان زندگی کرد. پس از عزیمت به ایران در انستیتو فرانسه ادبیات فرانسه خواند و از آن‌جا فارغ‌التحصیل شد. پس از آن به فرانسه رفت و از دانشگاه سوربون در رشتۀ جامعه‌شناسی دانشنامۀ دکتری گرفت.
بهنام پس از بازگشت به ایران مدتی معاون سازمان برنامه و بودجه بود و همزمان تدریس در دانشگاه را آغاز کرد. فعالیت‌های جامعه‌شناسی او منجر به ایجاد رشتهٔ مطالعات اجتماعی و تأسیس «مؤسسهٔ عالی علوم اجتماعی» در دانشگاه تهران شد. بهنام جز تدریس در دانشگاه تهران، تا ۱۳۵۷ش مدیریت دانشگاه فارابی را نیز به‌عهده داشت و از آن پس به استادی دانشگاه سوربون فرانسه برگزیده شد. جمشید بهنام ضمن همکاری با غلامحسین صدیقی در «موسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران»، نه فقط در زمینۀ مطالعات جامعه‌شناختی بلکه بیشتر در موضوع جمعیت‌شناسی نقش بسیار مهمی ایفا کرد. همچنین وی نقش مهمی در جذب جامعه‌شناسان ایرانی تحصیل‌کردۀ اروپا به این موسسه داشت. جمشید بهنام در کنار مهدی امانی و احسان نراقی در گروه جمعیت‌شناسی موسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی، اولین و مهم‌ترین مطالعات جمعیت‌شناختی را در کشور به ویژه در موضوع تغییر و تحولات جمعیتی (ابتدا مطالعات باروری و مرگ و میر و بعدتر مطالعات سالخوردگی و مهاجرت) انجام دادند. گروه جمعیت‌شناسی موسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی که با همکاری «موسسۀ ملی مطالعات جمعیت‌شناسی» پاریس ایجاد شد، به دلیل انجام تحقیقات مهم جمعیت‌شناختی، کم‌کم به مهم‌ترین گروه مطالعاتی و تحقیقاتی موسسه تبدیل شد. در کنار انجام تحقیقات جمعیت‌شناختی، جمشید بهنام به تالیف و ترجمه متون مهم جمعیت‌شناسی دست زد تا منابع لازم علمی را برای تربیت و آموزش جمعیت‌شناسان ایرانی فراهم سازد. «جمعیت‌شناسی عمومی» (در دو جلد) مهم‌ترین کتاب تالیفی/ ترجمۀ جمشید بهنام در نیمۀ اول دهۀ 1340 است. بهنام برای اولین‌بار معادل «جمعیت‌شناسی» را برای واژۀ Démographie به کار برد. او علاوه بر کتاب «جمعیت‌شناسی عمومی» که در چندین نوبت منتشر شد، در نگارش و تدوین اولین لغت‌نامۀ علمی جمعیت‌شناسی در ایران نیز نقش موثری داشت.
اگرچه کتاب‌های ساختار خانواده و خویشاوندی و مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی (با همکاری شاپور راسخ) از جمله تالیفات ارزشمند بهنام است، اما نسل کتابخوان پس از انقلاب او را با پژوهش‌هایش در زمینۀ مدرنیته در ایران می‌شناسند. دو کتاب کم‌حجم و پرمحتوای ایرانیان و اندیشۀ تجدد و برلنی‌ها: اندیشمندان ایرانی در برلن ۱۹۳۰–۱۹۱۵ از جملۀ تحقیقات او در این زمینه است. تمدن و تجدد عنوان کتاب ارزشمند دیگر بهنام، حاوی گفت‌وگوی رامین جهانبگلو با اوست. جمشید بهنام در کتاب ایرانیان و اندیشۀ تجدد می‌کوشد با تعریف دقیق تجدد (مدرنیته)، نوسازی (مدرنیزاسیون) و غرب‌گرایی این مفاهیم را از یکدیگر جدا سازد. او از نویسندگان تاریخ ایران کمبریج نیز بوده است. از تألیفات دیگر اوست: تحولات خانواده (به زبان فرانسوی و به سفارش یونسکو، ترجمۀ محمدجعفر پاینده).
جمشید بهنام پس از دوره‌ای طولانی بیماری درگذشت.