امامزاده یحیی و فضل‌الرضا
| امامزاده یحیی و فضل‌الرضا | |
|---|---|
| نام فارسی | امامزاده یحیی و فضل‌الرضا |
| کشور | ایران |
| استان | سمنان |
| موقعیت | کوی بالای محلات، کنار خیابان سرچشمه |
| کاربری | مذهبی- زیارتی |
| مشخصات معماری | مشتمل بر صحنی وسیع و حجره‌هایی در اطراف آن و بنای بقعه |
| زمان ساخت | قرون 4 تا 6ق |
آرامگاهی در کوی بالای شهر محلات و کنار خیابان سرچشمه در گورستانی عمومی، متعلق به دو تن از احفاد امام موسی کاظم یا امام جواد. در عین اعتقاد افراد محلی و همچنین با وجود لوحی مخدوش در بقعه که حکایت از انتساب مدفونین به امام موسی کاظم دارد (هذا الروضه الشریفه المنوره والمشهد المقدسه للسیدین الشریفین الحسبین النسبین یحیی بن الامام الهمام موسی الکاظم و فضل الرضا علی آبائهما التحیه والثناء عمل سیدحسن کاشی العبد احمد و محمود محلاتی فی سنه و بقیه.../ ادامۀ نوشته مخدوش و پاک شده است)، به دلیل وجود آرامگاه‌هایی در شهرهای دیگر به اسم یحیی بن موسی الکاظم که در انتساب آن‌ها تردید کم‌تری‌ست و نیز به اتکای چند روایت، این بقعه را می‌توان متعلق به دوتن از فرزندزادگان امام جواد دانست. همچنین بر دوپایۀ محراب، بر روی زمینۀ گل و بوته، سورۀ فتح نقش بسته و در ادامه‌اش نام بانی و در قسمت پایین محراب چنین جمله‌ای به خط ثلث آمده: «فی ایام امیرالمؤمنین رضی الله عنه سنة ثلثین». در این نوشته با توجه به تاریخ (سال ثلثین/ 30ق) و کاربرد خط ثلث در آن یقیناً سهوی صورت گرفته و کلمه‌ای چون ثلثمائه یا اربعمائة یا ستمائة از دنباله‌اش حذف شده یا جا افتاده است. در آن صورت یکی از سال‌های 330 یا 430 یا 530ق سال متناسبی برای تاریخ ایجاد محراب خواهد بود.
این بنا در تاریخ ۱۵ آذر ۱۳۵۵ با شمارهٔ ثبت ۱۳۰۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مشخصات بنا
بنا مشتمل بر صحنی وسیع و حجره‌هایی در اطراف و بنای بقعه دارای طرح صلیبی مرکب از دو فضای رومی‌پوش است. سقف آن به صورت عرق‌چینی به ارتفاع 7 متر پوشش شده و در هر ضلع بقعه شاه‌نشینی است که از آن دری به خارج راه دارد؛ به جز شاه‌نشین شرقی که محل نصب محراب است. محراب این بنا از آثار ارزشمند و معتبر گچبری یکی از قرون چهار تا شش قمری‌ست که 2 متر پهنا و 4 متر بلندی دارد. طرح کلی محراب مشتمل بر دو پایه در دو طرف و دو قائمۀ نیم‌برجی در داخل و طاق‌بندی دوقوسی تودرتوست. این محراب ابتدا روی اسپر (پیشانیِ) شاه‌نشین جنوبی قرار داشته و چون در آن‌جا می‌خواسته‌اند دری بگشایند، محراب را قطعه قطعه کرده و از آن ضلع به جای فعلی انتقال داده‌اند. در جریان کار، قسمتی از محراب شکسته شده و از بین رفته، یا احتمالا آن را به یغما برده‌اند. بر فراز جرز شرقی بقعه لوحی از کاشی نصب شده که اشخاص مدفون بقعه را به عربی معرفی کرده است. این نوشته که ادامه‌اش مخدوش شده همچنان که پیش‌تر گفته شد سند متقنی بر اثبات افراد مدفون نمی‌تواند باشد. بر روی مرقد، صندوق منبتی از آثار دورۀ شاه طهماسب صفوی قرار دارد که در دورۀ متاخر با رنگ زدن بر روی آن و سیاه کردن حرف‌های کتیبه، بدان لطمه وارد کرده‌اند. این کتیبه جز نام سازنده (غیاث‌الدین علی بن محمد بن بابا علی نجار اصفهانی) و وقف‌گذار/ سفارش‌دهنده (امیر ولی بن سلطان محمود بن پیر حسین محلاتی)، تاریخ ساخت صندوق را نیز بر خود دارد: سبعین و تسعمائة (970ق).