احیاء علوم الدین
احیاءُ عُلومِ‌الدّین
(یا: احیاءالعلوم) کتابی به عربی در مباحث دینی، اخلاقی، عرفانی و در مواعظ اثر امام محمد غزالی. این کتاب، از آثار دورۀ خلوت‌نشینی و عزلت‌گزینی غزالی از ۴۸۸ تا ۴۹۹ق است. از این‌رو، در آن آثار گریز از ظواهر زندگی جمعی و اقبال به تفرّد بسیار ظاهر است. احیاء بر بنیاد چهار رکنِ عبادات، معاملات، مهلکات و مُنجیات، که هر رکنْ آن ربع نامیده شده و به نوعی معرف رابطه انسان با خود، با دیگران و با خداست، استوار گشته و هر ربع، در ذیل چندین کتاب، و هر کتاب در ذیل چندین فصل نوشته شده است. غزالی در مباحثِ اعتقادی این کتاب، سراسر اشعری است و کتاب قواعد‌العقائد آن، از اجزای ربع عبادات، از مصادر مهم کلام اشعریان است. در مباحث فقهی نیز، هرچند در فتاوی شافعی‌مسلک است، بیشتر به تبیین اسرار عبادات توجه داشته است. در مدح این کتاب، با مبالغه و تسامحی صوفیانه، گفته‌اند که اگر تمامیِ علوم اسلامی نابود شود، می‌توان همۀ آن را از احیاء استخراج کرد. احیاء مشحون از آیات، احادیث، حکایات و حتی قصص (گاه افسانه‌های بی‌پایه) است. از این‌رو، گروهی به تخریج احادیث آن، و گروهی به تلخیص و تهذیب آن همت گمارده‌اند. المَحَجَّةُ البِیْضاء از ملامحسن فیض (تهران، ۱۳۴۰ش) از تهذیبات این کتاب و اتحاف‌السعادۀ المتقین (مصر، ۱۳۱۰ـ۱۳۱۱ق) در ۱۰ جلد از میرمرتضی محمد حسینی زَبیدی، معروف به سید مرتضی، در شرح آن است. گذشته از کیمیای سعادت که بازنگاشت ترجمه‌گونۀ بخش‌هایی از آن به زبان فارسی به دست خود مؤلف است، ابوالمؤیّد محمد خوارزمی نیز ترجمۀ فارسیِ کاملی از آن در دهلی پال (۶۲۰ق) به دست داده که در ۱۳۵۷ش به کوشش حسین خدیوجم در تهران به چاپ رسیده است. بخش‌هایی از آن نیز به دیگر زبان‌ها ترجمه شده است. متن آن بارها منتشر شده است (لکهنو، ۱۲۸۱ق، در ۴ جلد با فهارس و تعلیقات).