سیروس، خیابان
سیروس، خیابان
حد فاصل چهارراه سرچشمه و چهارراه (خیابان) مولوی در تهران. نام امروزی آن شهید مصطفی خمینی است. جزئی از محلۀ چال‌میدان بود و از تعریض و امتداد دادن خیابان سرچشمه در دورۀ رضاشاه پهلوی به‌وجود آمد و سیروس نام گرفت. کوچه‌های تنگ و پرپیچ‌و‌خم، مانند کوچۀ تکیۀ رضاقلی‌خان، کوچۀ سادات اخوی (حاجی سیدنصرالله) که خانۀ او هنوز در آن‌جا باقی است و به کوچۀ حمام خشتی نیز معروف بود، کوچۀ مسجد حوض، کوچۀ انبار خشتی، کوچه یا گذر و بازارچه و تکیه و مسجد سرپُلک (سرپولک)، کوچه صابون‌پزها و کوچه سیاه‌ها در آن‌جا بود. سرپُلک محل پلی بود که در دورۀ قاجار برای عبور و مرور از روی خندق به بازار آهنگران احداث شده بود. در شرق خیابان سیروس، خیابان اسب‌فروش‌ها و در غرب آن، خیابان مال‌فروش‌ها، در جنوب شرقی میدان کاه‌فروش‌ها و در جنوب آن میدان‌های امین‌السلطان و سرقبر آقا قرار داشتند. میدان سیداسماعیل در غرب خیابان سیروس از مراکز نعل‌بندی و حلبی‌سازی و بعدها کهنه‌فروشی تهران بود. شیشه‌گری‌خانۀ منحصربه‌فرد تهران در خیابان سیروس قرار داشت. در آن میدان، قهوه‌خانه‌ای بزرگ بود که هر روز در آن نمایش‌های تعزیه و تخت‌حوضی اجرا می‌شد و پاتوق مطرب‌های محلۀ کلیمی‌ها بود. بنگاه‌های شادمانی انتهای خیابان سیروس که از دورۀ پهلوی، محل کسب دسته‌های نوازنده و خواننده و بازیگران نمایش‌های سیاه‌بازی و روحوضی بود، از اماکن مشهور تهران بودند. به این دسته‌ها که در جشن‌ها و مهمانی‌ها برنامه اجرا می‌کردند، مطرب روحوضی نیز می‌گفتند. معروف‌ترین آن دسته‌ها، دسته معیّر بود. خانۀ آیت‌الله سیدعبدالله بهبهانی، از رهبران انقلاب مشروطه، در تقاطع خیابان سیروس با خیابان جباخانه (بوذرجمهری بعدی/۱۵ خرداد کنونی) در کوچه‌ای بود که هنوز به نام او خوانده می‌شود. در شرق خیابان سیروس امامزاده سید اسماعیل از قرن ۹ق قرار دارد.