اثر چندفضایی
اثر چندفضایی (allosteric effect)
(یا: اثر آلوستریک) اثر تنظیم‌کننده‌ای در آنزیم[۱]. در مکان مجزایی، غیر از مکان کاتالیزی آنزیم[۲]، صورت می‌گیرد. مثلاً در زنجیره‌ای از آنزیم‌ها، محصول نهایی ممکن است روی آنزیمی در زنجیره اثر گذارد تا محصول خود را تنظیم کند. اثر چندفضایی بدان‌سبب روی می‌دهد که مولکول‌های تأثیرگذار[۳] می‌توانند درون آنزیم تغییرات صورت‌بندی[۴] ایجاد کنند. این امر ممکن است منجربه اختلال در مکان فعال[۵]، ناتوانی مولکول واکنش‌پذیر[۶] (مولکولی که قرار است در اثر آنزیم تغییر کند) برای متصل‌شدن به آنزیم یا ناتوانی محصول واکنش در جداشدن از آنزیم شود. آنزیم‌های چندفضایی، که دستخوش اثر چندفضایی می‌شوند، معمولاً مرکب از چندین زنجیر پلی‌پپتید[۷]ند که در یک ساختار چهارتایی به همدیگر وابسته‌اند. این آنزیم‌ها مولکول‌های پیچیده و درشتی‌اند که معمولاً تأثیر کاتالیزی خود را به‌روش بیوشیمیایی و در نقطۀ حساسی اعمال می‌کنند. سه گروه اصلی اثرات چندفضایی را متحمل می‌شوند. در آنزیم‌های هموتروپیک[۸]، مولکولِ واکنش‌پذیر خود می‌تواند یک اثرگذار چندفضایی باشد. در آنزیم‌های هتروتروپیک، طی واکنش، مولکول اثرگذار خاص غیر از مولکول واکنش‌پذیر است و غالباً در محصول نهایی وجود دارد. برخی از آنزیم‌های تنظیم‌کنندۀ چندظرفیتی[۹] ممکن است هم‌زمان دو نوع اثر چندفضایی از خود نشان دهند.