آنزیم

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی

آنْزیم (enzyme)

آنْزيم
آنْزيم

کاتالیزوری[۱] زیست‌شناختی. در یاخته‌ها تولید می‌شود و واکنش‌های شیمیایی لازم برای حیات را تسریع می‌کند. آنزیم‌ها پروتئین‌های پیچیده و درشتی‌اند که معمولاً محلول و فوق‌العاده اختصاصی‌اند، بدین معنی که هر واکنش شیمیایی به آنزیم خاص خود نیاز دارد. اختصاصی‌بودن آنزیم ناشی از مکان فعال[۲] آن، یعنی ناحیه‌ای با شکل متناظر قسمتی از مولکول است، که با آن واکنش انجام می‌شود (جزء مورد عمل[۳]). شکلی از آنزیم که پیوندهای شیمیایی را فقط با نوع خاصی از مادۀ شیمیایی ایجاد می‌کند، تقریباً مثل کلید خاصی است که فقط به قفل خاصی می‌خورد (فرضیه کلید و قفل[۴]). آنزیم و جزء مورد عمل در هم جا می‌گیرند و ترکیب پیچیده‌ای از آنزیم و آن جزء به‌وجود می‌آید که سبب روی‌دادن واکنش شیمیایی می‌شود. پس از آن، آنزیم بدون تغییر جدا می‌شود. عوامل گوناگونی در فعالیت و بازده آنزیم‌ها مؤثرند، ازجمله دما و درجۀ اسیدی (خاصیت اسیدی[۵]). دماهای بالاتر از ۶۰ درجه سانتی‌گراد به ساختار ظریف آنزیم آسیب می‌رسانند (تقلیب[۶]) و آن را نافعال می‌سازند و از این‌رو، سبب متوقف‌شدن واکنش می‌شوند. هر آنزیم در دامنۀ خاصی از دما و پها دارای بهترین عملکرد و حداکثر سرعت است و بر اثر قدرت اسیدی یا قلیایی یا دمای زیاده ازحد تقلیب می‌یابد. آنزیم‌های گوارشی[۷] (← گوارش) عبارت‌اند از آمیلازها که نشاسته را هضم می‌کنند، لیپازها برای هضم چربی‌ها، و پروتئازها برای هضم پروتئین. آنزیم‌های دیگر در تبدیل انرژی غذایی به اِی‌تی‌پی، تولید همۀ اجزای مولکولی بدن، همتاسازی دی‌اِن‌اِی در زمان تقسیم یاخته، تولید هورمون‌ها، و مهار حرکت مواد هنگام ورود به سلول‌ها و خروج از آن‌ها نقش دارند. آنزیم‌ها در پزشکی و صنعت کاربرد بسیار دارند. استفاده از آن‌ها در تولید پودرهای شوینده و دارو نمونه‌ای از این کاربردهاست (← بیوتکنولوژی). آنزیم‌ها را می‌توان از باکتری‌ها و قارچ‌ها استخراج کرد و اکنون، مهندسی ژنتیک این امکان را فراهم کرده است که آنزیمی را برای منظور خاصی برازش کند. فراوان‌ترین آنزیم ریبولوز بی‌فسفات کربوکسیلاز است. این آنزیم در کلروپلاست‌ها یافت می‌شود و آنزیم نورساخت (فتوسنتز) است. آنزیم‌ها کاتالیزورهایی‌اند که مولکول‌های بزرگ را به مولکول‌های کوچک‌تر تجزیه می‌کنند و خود بی‌تغییر باقی می‌مانند. مشابه کلید و قفل، هر آنزیم مختص یک مولکول است. بهترین عملکرد آنزیم‌ها، غالباً در محدودۀ پها و دمای خاصی صورت می‌گیرد. با افزایش دما، آنزیم مولکول‌های بیشتری را کاتالیز می‌کند، ولی اگر دما از حد مجاز فراتر رود، آنزیم آسیب می‌بیند.



  1. catalyst
  2. active site
  3. substrate
  4. the lock and key hypothesis
  5. acidity
  6. denature
  7. digestive enzyme