سملقان، شهرستان
سملقان، شهرستان (County) Samalqan
واقع در شمال شرقی ایران و غرب استان خراسان شمالی، با مرکزیت اداری شهر آشخانه. در قالب شهرستان مانه و سملقان تا قبل از تقسیمات کشوری ۱۳۸۲ش، از بخش‌های شهرستان بجنورد بود. این شهرستان در سال 1402ش با انتزاع بخش مانه از آن و ارتقاء مانه به شهرستان، به شهرستان کوچک‌تری با نام سملقان تبدیل شده است. این واژه احتمالاً شکل تغییریافتۀ سمنگان، به معنای سرزمین چمن و گل، است که در دوره‌های تاریخی ایران نام چند آبادی و موضع در خراسان قدیم بوده است. اگرچه این ناحیه، از دوره‌های اشکانی و ساسانی جزو قلمرو امپراتوری‌های ایران و محل تجمع جوامع شهری و روستایی بوده، اما در برخی نقاط شهرستان نشانه‌های سکونت جوامع انسانی از چندهزارسال پیش از میلاد هست.
شهرستان کنونی سملقان متشکل است از 2 بخش، 4 دهستان و 3 شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستانهای حومه[۱] و جیرانسو[۲]، به مرکزیت شهر آشخانه)، و بخش سملقان (مشتمل بر دهستانهای آلمه[۳] و قاضی، و شهرهای آوا و قاضی به مرکزیت شهر قاضی). آبادی‌های آشخانه، آوا و قاضی به ترتیب در سال‌های 1362، 1392 و 1381ش به شهر ارتقاء یافته‌اند. براساس جمعیت بخش‌های مرکزی و سملقان در سرشماری سراسری سال 1395ش، جمعیت سملقان 75,645نفر بوده، که از این مقدار حدود 42درصد شهرنشین و حدود 58درصد ساکن نقاط روستایی بوده‌اند. شهرستان سملقان در شمال با شهرستان مانه، در شرق با شهرستان بجنورد، در جنوب با شهرستان‌های جاجرم و گرمه، و در غرب با استان گلستان محدود شده است.
اراضی آن نیمه‌کوهستانی است و درّۀ اترک از میان آن می‌گذرد و کوه کورخود (۲,۸۱۹متر)، که بلندترین کوه آن است، در جنوب آن را از شهرستان جاجرم جدا و ارتفاعات شمالی نیز این شهرستان را از شهرستان تازه‌تأسیس مانه را می‌کند. رودخانۀ اترک و آب خرتوت و ریزابه‌های کوتاه متعددی آن را مشروب می‌کند که عمده‌ترین آن‌ها رود چاندیر است. اقلیم این شهرستان معتدلِ نسبتاً گرم، از نظر بارندگی جزو نواحی نیمه‌خشک، و ارتفاع آن از سطح دریا (در مرکز شهرستان) 754متر است. راه بجنورد به مراوه‌تپه و نیز راه جاجرم به راز از آن می‌گذرد و همراه با مجموعه‌ای از راه‌های فرعی و روستایی شبکۀ راه‌های زمینی این شهرستان را تشکیل می‌دهند.