جامعه شناسی

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی

جامعه‌شناسی (sociology)

مطالعۀ نظام‌مند منشأ و اساسِ جنبه‌های گوناگون جامعۀ انسانی، به‌ویژه نظم اجتماعی[۱]، تغییر اجتماعی[۲]، تضاد اجتماعی[۳] و مسائل اجتماعی[۴]. در جامعه‌شناسی نهادهایی نظیر خانواده، قانون و دین و نیز مفاهیمی نظیر هنجار[۵]، نقش[۶] و فرهنگ بررسی می‌شوند. جامعه‌شناسی می‌کوشد افراد را در محیط اجتماعی بر‌مبنای اصول اساسی حاکم بر رفتارهای معیّن اخلاقی و فلسفی و سیاسی آنان مطالعه کند. جامعه‌شناسی، که در قرن ۱۹ شکل گرفت، درپی فهم تغییرات گسترده‌ای بود که براثر صنعتی‌شدن[۷]، شهرنشینی[۸] و شکل‌گیری نظام سیاسی جدید در جوامع رخ می‌دهد. اگرچه بیشتر به جوامع معاصر می‌پردازد، آن‌ها را با جوامع پیشاصنعتی نیز مقایسه می‌کند و از علوم مرتبط نظیر تاریخ، سیاست، اقتصاد، روان‌شناسی، فلسفه و انسان‌شناسی نیز کمک می‌گیرد. جامعه‌شناسی، به‌منزلۀ یکی از علوم اجتماعی، رفتار انسان را در وضعیت اجتماعی آن بررسی می‌کند؛ به‌ویژه در زمینۀ نحوۀ باز تولید، توسعه و تغییر جوامع مطالعه می‌کند و به ماهیت، علل و تأثیرات روابط و کنش متقابل[۹] بین افراد و گروه‌ها می‌پردازد. جامعه‌شناسی قواعد و الگوهای رفتار انسانی را بررسی می‌کند. برخی دیگر از پدیده‌های موردِ توجه جامعه‌شناسی عبارت‌اند از خانواده، قانون، دین، طبقه[۱۰]، قومیت[۱۱]، نژاد[۱۲]، جنسیت[۱۳]، فقر[۱۴]، آرای سیاسی[۱۵]، پرخاشگری[۱۶]، ازدواج، تحصیلات، ارتباطات، کار، تغییرات اجتماعی، شهرنشینی، سلامت و تحرک اجتماعی[۱۷]. برخی مفاهیمی که جامعه‌شناسی از آن‌ها بهره می‌گیرد عبارت‌اند از سازمان اجتماعی[۱۸]، فرهنگ، هنجار، نقش، ارزش[۱۹]، نماد[۲۰]، و مناسک[۲۱]. در جامعه‌شناسی جدید از روش‌های متنوعی استفاده می‌شود؛ ازجمله آزمایشِ تحت کنترل، مشاهدۀ همراه با مشارکت و تحلیل‌های آماری. سنت‌های فکری و چشم‌اندازهای نظری گوناگونی نیز در آن مطرح شده‌اند؛ ازجمله کارکردگرایی[۲۲]، ساختارگرایی[۲۳]، کنش متقابل نمادین[۲۴]، مارکسیسم[۲۵]، نظریۀ کنش[۲۶] و نظریۀ انتقادی[۲۷]. امروزه جامعه‌شناسی درپیِ دستیابی به روش‌هایی دقیق‌تر و اثبات‌پذیرتر است؛ همچنین به نحوۀ ارتباط افراد با ساختارهای اجتماعی و نیز به مقولاتی نظیر محیط زیست، انترناسیونالیسم[۲۸] و پست‌مدرنیسم[۲۹] می‌پردازد. از دهۀ ۱۹۷۰، جامعه‌شناسی در ارزیابی سیاست‌های دولت در حوزه‌هایی نظیر بهداشت، آموزش و رفاه اجتماعی[۳۰] نقشی فزاینده یافته است.



  1. social order
  2. social change
  3. social conflict
  4. social problems
  5. norm
  6. role
  7. industrialization
  8. urbanization
  9. interaction
  10. class
  11. ethnicity
  12. race
  13. gender
  14. poverty
  15. politics
  16. aggression
  17. social movement
  18. social organization
  19. value
  20. symbols
  21. ritual
  22. functionalism
  23. structuralism
  24. symbolic interactionism
  25. Marxism
  26. action theory
  27. critical theory
  28. internationalism
  29. postmodernism
  30. social welfare