دست غیب

دستِ غیب (deus ex machina)

وسیله‌ای تئاتری که در آن رویدادی دور از ذهن یا بعید، مشکلی بغرنج را حل می‌کند. این اصطلاح نخست در تراژدی کلاسیک یونان و روم به ‌کار گرفته شد و بر خدایی دلالت داشت که با ابزارهای مکانیکی از «آسمان» بر صحنه فرود می‌آمد تا مشکل داستان را رفع کند؛ مشکلی که شخصیت‌های نمایش نمی‌توانستند آن را بگشایند. سیمبلین اثر شکسپیر نمونۀ گزیده‌ای از به‌کارگیری این وسیله در تئاتر انگلیس است. استفاده از خدایان برای حل مشکلات آدمیان را نباید با دیگر تمهیدهای داستانی اشتباه گرفت که ریشه در اساطیر دارند. نِمِسیس در متوازن ‌کردن سرنوشت‌های خوب و بد تلاش می‌کرد، در حالی‌که الاهگان تقدیر که نمی‌توانند بر رویدادها تأثیر بگذارند، فقط آن‌ها را پیش‌بینی می‌کنند.

---