فهرس التواریخ

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی
روی جلد کتاب
روی جلد کتاب

Fehres-ol-Tavarikh

کتابی به نثر فارسی در تاریخ ایران و جهان اسلام و رجال اسلامی تألیف رضاقلی خان هدایت. به زبان فارسى روان و به دور از عبارت‌پردازی‌هاى مغلق و پيچيده نگاشته شده است. مؤلف انگيزۀ تألیف فهرس التواریخ را اختلافاتى ذکر نموده که در نگارش تاريخ گذشتگان احساس كرده است. فهرس التواریخ را عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث از روی نسخۀ خطی شمارۀ ۵۵۸ کتابخانه ملی ایران که به تشخیص احمد منزوی دستنویس رضاقلی خان هدایت است تصحیح و در 572صفحه به چاپ رسانده‌اند (تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگى- ۱۳۷۳ش).


گزارش محتوا

کتاب به نام ناصرالدين شاه قاجار به رشتۀ تحرير درآمده است. مؤلف حوادث تاریخی را سال به سال از آغاز ظهور اسلام نوشته و در ۱۲۶۸ق به پایان برده است. رویدادها از سال اول هجری تا حدود ۱۰۵۶ق بسیار کوتاه و شتابزده است؛ به گونه‌ای که فقط به یک و یا حداکثر دو واقعه در هر سال اشاره می‌شود. از ۱۰۵۶ق مطالب کتاب توسعه و تفصیل بیش‌تری می‌یابد؛ تا آنجا که در سال‌های روزگار حکومت قاجاریه به تفصیل تمام به پایان می‌رسد. مؤلف در نوشتن اثر از دو کتاب روضة الصفای ناصری و شاهد صادق بهرۀ فراوان برده است. در واقع در نگارش قسمت قاجارى اين كتاب از مطالب بخش قاجاریۀ روضةالصفاى ناصرى (کتاب دیگر هدایت) استفاده شده و در بخش‌های پیش از آن عمدتاً از تألیف صادق اصفهانی (شاهد صادق).

تصحیح فهرس التواریخ فاقد فهرست مطالب بوده، ولى فهرست اسامى اشخاص، مكانها، ايلات و طوايفى كه در كتاب ذكر شده‌اند، به همراه فهرست کتاب‌ها و رساله‌هايى كه به عنوان منبع در تصحيح كتاب از آنها استفاده شده، در انتهاى كتاب آمده است. پاورقی‌ها به توضيحات و حواشى مؤلف و مصصحان کتاب اختصاص دارند.