ابویوسف قاضی، یعقوب (کوفه ۱۱۳ـ بغداد ۱۸۲ق)
| ابویوسف قاضی | |
|---|---|
| زادروز |
کوفه ۱۱۳ق |
| درگذشت | بغداد ۱۸۲ق |
| شغل و تخصص اصلی | فقیه و محدث |
| آثار | الخراج؛ الردُّ علی سیرالاوزاعی (قاهره، ۱۳۵۷ق) |
| گروه مقاله | دین اسلام |
ابویوسف قاضی، یعقوب (کوفه ۱۱۳ـ بغداد ۱۸۲ق)
فقیه، محدث و از بنیادگذاران مذهب حنفی. نزد کسانی چون سلیمان اعمش، ابواسحاق شیبانی، عطاء بن سائب و یحیی بن سعید انصاری درس خواند. فقه استاد دیگرش، ابوحنیفه، را تدوین کرد و به خلاف سیرۀ او با خلافت مرتبط شد. در زمان مهدی و هادی عباسی قاضی شد. هارون نیز در ۱۷۰ق او را لقب قاضی‌القضاة اسلام داد، و این نخستین‌بار بود که در تاریخ اسلام چنین لقبی به کسی داده می‌شد. همچنین هارون قاضیان شهرها را با مشورت او از مقلدان ابوحنیفه برمی‌گزید. بدین‌گونه مذهب حنفی بسیار گسترش یافت. با شافعی مناظره می‌کرد و در تألیف اصول فقه نیز بر او مقدم است. در تفسیر، مغازی و ایام‌العرب (شناخت علل و عوامل و وقایع جنگ‌های قبایل عرب در عهد پیش از اسلام) نیز توانا بود. برخی چون ابن مبارک او را در حدیث ضعیف شمردند. او نخستین کسی است که لباس متمایز برای علما برگزید. رأی متخالف مجتهدان را خطا نمی‌دانست. احمد بن حنبل، یحیی بن معین، و محمد بن حسن شیبانی از شاگردان او بودند. از آثارش: الخراج، کهن‌ترین کتاب تفصیلی و نظری موجود در موضوع خراج که به درخواست هارون‌الرشید تألیف شده است. این اثر نخستین‌بار در بولاق (۱۳۰۲ق) به چاپ رسیده و ترجمۀ ایتالیایی آن به کوشش تریپودو[۱] (رم، ۱۹۰۶) و ترجمۀ فرانسوی آن به کوشش فاینان[۲] (پاریس، ۱۹۲۱) منتشر شده است؛ الردُّ علی سیرالاوزاعی، دربارۀ احکام شرعی مربوط به جنگ، که به کوشش ابوالوفا افغانی در قاهره به چاپ رسیده است (قاهره، ۱۳۵۷ق).