ادبیات کودکان

ادبیات کودکان (children\'s literature)
آثار ویژۀ کودکان. قدیمی‌ترین کتاب مصوّر کودکان به انگلیسی گودی دو کفشی (۱۷۶۵) است، که احتمالاً نوشتۀ اولیور گلدسمیت است. قصه‌های پریان در اصل بخش کوچکی از ادبیات غیرمکتوب بودند و به نویسندگانی چون شارل پرو، که برای نخستین‌بار آن‌ها را جمع‌آوری کرده‌اند، نسبت داده می‌شوند. در قرن ۱۹ چند نویسنده، ازجمله هانس کریستیان آندرسن، داستان‌هایی از نوع قصۀ پریان نوشتند و سایر نویسندگان، مثل برادران گریم، داستان‌های موجود را گردآوری و در مواردی اقتباس کرده‌اند.

قرن ۱۹. نخستین داستان‌های کودکان اهداف اخلاقی داشتند؛ این امر به‌ویژه در قرن ۱۹،‌ صرف‌نظر از کتاب‌های بی‌همتای آلیس، اثر لوئیس کارول، صادق است. اواخر قرن ۱۹، با ظهور لوئیس کارول، بئاتریکس پاتر، چارلز کینگزلی، و جِی ام بَری، دوران درخشان ادبیات کودکان در بریتانیای کبیر بود. این قرن، با ظهور هنرمندانی چون کیت گرینوِی و رندولف کالدکت، عصر زرین کتاب‌های مصوّر کودکان نیز بود. زنان کوچک (۱۸۶۹) و دنباله‌های آن، اثر لوئیزا مِی اَلکوت، در امریکا خوانندگان فراوانی یافتند.

داستان‌های پرماجرا. غالباً برای کودکان پرکشش بوده‌اند؛ حتی اگر برای بزرگسالان نوشته شده باشند. برخی از این داستان‌ها عبارت‌اند از رابینسون کروزوئه، نوشتۀ دانیل دفو؛ سفرهای گالیور، اثر طنزآمیز جاناتان سویفت؛ و تام سایر (۱۸۷۶) و هکلبری ‌فین (۱۸۸۴)، اثر مارک تواین.

قرن ۲۰. برخی از پرطرفدارترین نویسندگان کتاب کودک در بریتانیای کبیر عبارت‌اند از کنت گراهام (باد در میان درختان بید، ۱۹۰۸) و اِی اِی میلن (وینی دِ پو، ۱۹۲۶)؛ و‌ در امریکا لورا اینگالز وایلدر (خانۀ کوچک در دشت، ۱۹۳۵)، ای بی وایت (استوارت لیتل، ۱۹۴۵؛ تار عنکبوت شارلوت، ۱۹۵۲)، و دکتر سئوس (گربه در کلاه، ۱۹۵۷). مجموعۀ آثار لوسی مود مونتگمری کانادایی، که نخستین اثرشاَن اهل گرین گیبلز (۱۹۰۸) است، بسیار پرطرفدار بودند و نخستین اثر روآل، جیمز و هلوی غول‌آسا (۱۹۶۱)، از آثار پرطرفدار او برای کودکان است، که عواطف اولیه را برمی‌انگیزد و با اصول اخلاقی تحکم‌آمیز همراه است. نویسندگان امریکایی، نظیر جودی بلوم و هینتون، داستان‌های واقع‌گرایانه‌تری برای نوجوانان نوشته‌اند. در پایان قرن ۲۰ و اوایل قرن ۲۱ مجموعۀ کتاب‌های هَری پاتر، اثر جِی کی رولینگ، نویسندۀ انگلیسی که به دنیای پرمخاطرۀ جادوگری می‌پردازند، محبوبیت بسیاری یافتند.

فانتزی (خیال‌پردازی). کتاب هابیت (۱۹۳۷) و دنبالۀ ۳‌جلدی آن، ارباب حلقه‌ها (۱۹۵۴ـ۱۹۵۵)، اثر تالکین، که صحنۀ رویدادهای آن جهانی کاملاً خیالی در مرکز زمین است، بسیاری از نویسندگان کتاب‌های کودکان را تحت تأثیر قرارداده‌اند. سی اس لوئیس، دوست تالکین، رویدادنامه‌های تمثیلی نارنیا را نوشت، که ازجملۀ آن‌هاست: شیر، جادوگر و گنجه (۱۹۵۰). عقاب نینت (۱۹۵۴)، اثر رُزمری ساتکلیف؛ باغ نیمه‌شب تام (۱۹۵۸)، نوشتۀ فیلیپا پیرس؛ و شکار وحش هاگورتی (۱۹۷۱)، اثر پنلوپه لایولی، از کتاب‌های شاخص ادبیات کودک‌‌اند، که با موضوع همیشه جذاب سفر در زمان نوشته شده‌اند.

کتاب‌های مصوّر. برخی از نویسندگان کودکان خردسال، که داستان‌‌ها و تصاویر با کیفیت عالی را درهم می‌آمیزند، عبارت‌اند از موریس سنداک (چیزهای وحشی کجا هستند، ۱۹۶۳) و کوئنتین بلیک ( آقای ماگنولیا، ۱۹۸۰).

ادبیات کودکان در ایران. سابقۀ ادبیات کودکان، به معنای امروزی، یعنی کتاب‌هایی که خاص کودکان (و نوجوانان) نوشته و تصویرپردازی شده باشد، به اوایل قرن حاضر می‌رسد. در ۱۳۰۸ش، جبّار باغچه‌بان مجموعه‌ای از آثار منظوم و منثور کودکانۀ ایرانی فارسی را چاپ کرد. در ۱۳۱۵ش، علی‌نقی وزیری مجموعه‌ای از داستان‌ها و شعرهای کودکانه را ترجمه، گردآوری و منتشر کرد. فضل‌الله صبحی مهتدی، در ۱۳۱۵ش، به گردآوری افسانه‌های عامیانۀ ایران پرداخت و این مجموعه‌ها در ردۀ ادبیات کودکان در ایران قرار گرفتند. از این سال به‌بعد ناشران تهرانی کتاب‌های غیرکودکانه‌ای که نامشان شبیه به نام‌های کودک‌پسند بود نیز چاپ کردند؛ مانند موش و گربه، اثر عبید زاکانی، عاق والدین، و چهل طوطی. ازجمله نخستین سازندگان شعرهای مستقل برای کودکان ایران عبارت بودند از ایرج میرزا (۱۲۵۳ـ۱۳۰۴ش)، حاجی میرزایحیی دولت‌آبادی (۱۲۷۹ـ۱۳۱۸ش)، محمدتقی بهار (۱۲۶۶ـ۱۳۳۰ش)، و پروین اعتصامی (۱۲۸۵ـ۱۳۲۰ش). صمد بهرنگی نیز داستان‌هایی برای کودکان و نوجوانان نوشته که پرآوازه‌ترین آن‌ها ماهی سیاه کوچولو است. از دهۀ ۱۳۴۰ به‌بعد، انتشار کتاب‌های کودکان در ایران افزایش یافت که غالباً ترجمۀ آثار خارجی بودند. در دهۀ ۱۳۴۰، دو مؤسسه مهم برای بهبود کیفیت ادبیات کودکان در ایران دایر شد: شورای کتاب کودک، و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان. ادبیات کودکان و نوجوانان ایران پس از انقلاب اسلامی ایران نیز راه خود را ادامه داده و کتاب‌های بسیاری در این زمینه تألیف و ترجمه شده است.

---