اردلان
اَردَلان
خاندانی فرمانروا در کردستان ایران (حک: ۶ و ۷ ـ تا نیمۀ قرن ۱۳ق) از دیرپاترین سلسله‌های حکومتگر کُرد. نام اردلان بر چند تیره و طایفه کُرد نیز اطلاق می‌شود. قلمرو این سلسله تقریباً با استان کردستان و بعضی مناطق استان کرمانشاه برابر بود. دامنۀ نفوذ این خاندان گاه تا مناطق داخلی کردستان عراق کشیده می‌شد. مرکز این سلسله و پایتخت آنان شهر سنندج بود. مورخان کُرد راجع به تبار این خاندان اختلاف‌نظر دارند. بعضی از مورخان قدیم‌تر، این خاندان را از اعقاب مروانیان ناحیۀ میافارقین می‌دانند و بعضی دیگر نسب آنان را به اردشیر بابکان مؤسس سلسلۀ ساسانی می‌رسانند. نخستین حاکم این خاندان، خسرو اردلان نام داشت که با تعدادی از اتباعش در ۵۶۴ق از موصل و دیاربکر به شهر زور آمد و در زمانی کوتاه، قلعۀ پلنگان کرسی امیران کلهر و چند ناحیۀ دیگر را به تصرف درآورد. بنا به روایتی دیگر، بابا اردلان، حاکم قسمتی از ناحیۀ گوران، با حمایت مغولان حکومت نواحی بیشتری را در دست گرفت و از آن پس حکومت در خاندان او به صورت موروثی باقی ماند. آخرین حاکم موروثی اردلان، امان‌الله خان دوم، معروف به غلامشاه‌خان بود که در ۱۲۸۴ق درگذشت و از آن پس حکومت ناحیۀ کردستان به اختیار دولت مرکزی درآمد. از دورۀ طولانی حکومت اردلان‌ها آثاری چند به‌جا مانده که مشهورترین آن‌ها مسجد دارالاحسان سنندج و چند پل و مدرسه و مسجد و ساختمان‌های دیگر است.