ممتاز، اسماعیل (تبریز ۱۲۵۳ـ ۱۳۱۱ش)
مُمتاز، اسماعیل (تبریز ۱۲۵۳ـ ۱۳۱۱ش)
(ملقب به ممتازالدوله) از رجال دورۀ قاجار و پهلوی اول. فرزند مکرّم‌السلطنۀ تبریزی بود. در تبریز تحصیلات خود را تکمیل کرد و زبان‌های انگلیسی و فرانسه را فراگرفت و پس از چندی با سِمت مترجمی به استخدام وزارت امور خارجه درآمد. پس از چندی به ترجمۀ قانون دادگستری دولت عثمانی پرداخت. در ۱۲۷۶ش، با سِمت نیابت سفارت ایران به استانبول سفر کرد و به مدارس ایرانیان در این شهر اعتبار و رونق داد. در ۱۲۸۴ش به تهران فراخوانده شد و به ریاست دارالترجمۀ صدراعظم وقت، عین‌الدوله، رسید. از طرفداران مشروطه بود و در دورۀ اول مجلس شورای ملی به نمایندگی مجلس برگزیده شد و در اواخر این دوره به ریاست مجلس رسید. پس از بمباران مجلس شورای ملی (۱۲۸۷ش) به سفارت فرانسه در تهران پناهنده شد و سپس به پاریس رفت. در دورۀ دوم نمایندۀ مردم تبریز در مجلس شد و در ۱۲۸۹ش، هفده ماه رئیس مجلس بود. در کابینه‌های محمدولی خان سپهدار تنکابنی (سپهسالار اعظم) و صمصام‌السلطنه بختیاری وزیر مالیه بود و در ۱۲۹۰ به وزارت پست و تلگراف رسید. در کابینۀ علاءالسلطنه وزیر عدلیه و وزیر مالیه شد. به وزارت تجارت و فلاحت نیز رسید (۱۲۹۱ش). در ۱۲۹۷ش در کابینۀ صمصام‌السلطنه وزیر عدلیه شد. در زمان رئیس‌الوزرایی وثوق‌الدوله از مخالفان قرارداد ۱۹۱۹ بود و به همین‌سبب وثوق‌الدوله او را به کاشان تبعید کرد. پس از کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹، از سوی سیدضیاءالدین طباطبایی بازداشت و زندانی، و در دورۀ نخست‌وزیری قوام‌السلطنه وزیر معارف شد و پس از آن دیگر مقام رسمی و دولتی نداشت.