تربیت، محمدعلی (تبریز ۱۲۵۳ـ تهران ۱۳۱۸ش)

محمدعلی تربیت;
زادروز	تبریز ۱۲۵۳ش;
درگذشت	تهران ۱۳۱۸ش
ملیت	ایرانی
شغل و تخصص اصلی	ادیب
شغل و تخصص های دیگر	روزنامه نگار، دولتمرد، نویسنده، پژوهشگر، نسخه شناس
آثار	دانشمندان آذربایجان (۱۳۱۴ش)؛ تصحیح رباعیات خیام؛ کلمات قصار امیرالمومنین (ع) به عربی و ترکی
گروه مقاله	ادبیات فارسی

ادیب، روزنامه‌نگار، دولتمرد، نویسنده، پژوهشگر و نسخه‌شناس ایرانی و مؤسس اولین کتابخانه به مفهوم امروزی آن در ایران. آموزش ابتدایی را در تبریز گذراند. طب و زبان‌های انگلیسی و فرانسوی را نزد سیف‌الاطبا فراگرفت. کار اجتماعی خود را با معلمی در نخستین آموزشگاه ملی، که خود بنیاد نهاده بود، آغاز کرد (۱۲۷۲ش)؛ در ضمن به داروفروشی و کتاب‌فروشی نیز می‌پرداخت. سپس کار تدریس خود را از ۱۲۷۷ تا ۱۲۸۱ش در مدرسۀ لقمانیه ادامه داد. در همین سال با همکاری گروهی از روشنفکران تبریز، نظیر تقی‌زاده، یوسف اعتصامی و حسین عدالت مجلۀ گنجینۀ فنون را تا ۲۴ شماره منتشر کرد. در ۱۲۸۴ش، پس از چند سال دوری از وطن، با خواهر سید حسن تقی‌زاده ازدواج کرد. از پایه‌گذاران انجمن معارف تبریز بود. در آستانۀ جنبش مشروطیت به صف خواستاران عدالت‌خانه و سپس مشروطه پیوست. با وقوع کودتای محمدعلی شاه قاجار و تاراج کتاب‌فروشی‌اش ناگزیر به باکو رفت و به مدیریت مدرسۀ ایرانی اتحاد در باکو انتخاب شد. چندی بعد، بر اثر فشار دولت تزاری به اروپا رفت. در استانبول و برلین و انگلستان با نویسندگان و ایران‌شناسانی چون جمال‌زاده، قزوینی، تقی‌زاده و ادوارد براون رابطه داشت و مکاتبه می‌کرد و بیشتر اوقات خود را در آن‌جا به بازدید کتابخانه‌ها و بررسی نسخه‌های خطی و چاپی اختصاص داد. پس از بازگشت به ایران، در ۱۳۰۰ش کتابخانه‌ای را که پیش از مشروطیت با عده‌ای از روشنفکران تبریز تأسیس کرده بود با نام کتابخانه و قرائت‌خانۀ عمومی معارف رسماً گشود که بعدها به‌نام او کتابخانه و قرائت‌خانۀ تربیت نام گرفت. از آثارش: دانشمندان آذربایجان (۱۳۱۴ش)؛ فهرست کتابخانه و قرائت‌خانه تربیت؛ تقویم تربیت؛ زاد و بوم در جغرافیای ایران؛ تاریخ مطبوعات ایران؛ تصحیح رباعیات خیام؛ کلمات قصار امیرالمؤمنین (ع) به عربی و ترکی؛ مقالات تربیت (۱۳۵۵ش)؛ فهرستی از مطبوعات موجود در ایران که ادوارد براون آن را به‌ انگلیسی ترجمه و چاپ کرد.