آرامگاه آبش خاتون
Tomb of Abish Khatun
| آرامگاه آبش خاتون | |
|---|---|
| نام فارسی | آرامگاه آبش خاتون |
| کشور | ایران |
| استان | فارس |
| نام‌های دیگر | رباط آبش |
| موقعیت | جنوب شرقی شیراز |
| کاربری | مخروبه |
| مشخصات معماری | مربع‌شکل و دارای 16.75 متر عرض و 20 متر ارتفاع و سه طبقه |
| زمان ساخت | اواسط سدۀ 7ق |
بنای مخروبه‌ای در جنوب شرقی شیراز، نزدیک میدان دفاع مقدس و جنب آتش‌نشانی، متعلق به اواسط سدۀ 7ق. این بنا که به نام‌های دیگری چون «رباط آبش» و «خاتون قیامت» نیز معروف بوده، آرامگاه آبش خاتون، آخرین سلطان سلسلۀ اتابکان فارس، همسر منکو قاآن (پسر هولاکوخان) است. وی همچنین دختر ترکان خاتون و سعد بن ابوبکر زنگی بوده. آبش خاتون به سال 685ق در تبریز درگذشت و پیکر او توسط دخترش، کردوچین، به شیراز منتقل و در محل فعلی که به «مدرسۀ عضدیه» معروف بوده به خاک سپرده شد. عضدالدّين محمد نام يکی از فرزندان اتابک سعد بوده است که به علت صغر سن او، مادرش ترکان خاتون نايبالسلطنۀ او بود. بانی اين مدرسه هم ترکان خاتون بوده است. مدرسه در دروازه دولت شيراز و به نام فرزند مذکور احداث شد و البته خود عضدالدین در همان سال احداث مدرسه (660ق) درگذشت. احتمالاً مادرش مدرسه را به عنوان يادبود اين فرزند ساخته است. این بنا که فعلاً تنها قسمتی از بدنه‌اش باقی‌ست، پیش‌تر دو بقعه بوده و چه از بیرون و چه از داخل، کاشی‌کاری‌ها و معرق‌هایی داشته که آیاتی با خطوط ثلث و ریحان بر دیوارهایش نوشته بوده است. با وجود اعلام مرمت و بازسازی آرامگاه از اواسط دهۀ 1380 توسط شهرداری شیراز، حال به دلیل بی‌توجهی مسئولان فرهنگی، از همین کاشی‌ها نیز به ندرت نشانی مانده و خرابه‌های بنا هم تبدیل به پاتوق معتادها و بی‌خانمان‌ها شده است.
آرامگاه آبش خاتون در دی سال ۱۳۱۰ش توسط وزارت فرهنگ و هنر با شمارۀ ۷۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
مشخصات معماری بنا و وضعیت کنونی
این بنا به شکل مربع و دارای 16.75 متر عرض و 20 متر ارتفاع و سه طبقه بوده است. طبقۀ اول تمام مربع و دارای چهار طاق‌نماست و در فاصلۀ هر طاق‌نما جرز پهنی ساخته شده است. طبقۀ دوم کمی محدب و همچنان دارای چهار طاق‌نماست. بین طبقۀ دوم و سوم کتیبه‌ای است که با دو خط نوشته شده؛ خط اول به رنگ طلایی بر روی زمینۀ آبی که سورۀ فتح است. خط دیگر به رنگ سفید نوشته شده و اول آیۀ آن افتاده است. همچنین این بنا دارای دهلیزی بوده که اکنون برجاست؛ ولی آثار اتاق و گوشواره‌ای نمایان است که به کلی از بین رفته‌اند. طبقۀ سوم بنا هم گنبدی را تشکیل می‌داده است. در اواخر دهۀ 1360ش این گنبد و قسمتی از طبقهٔ سوم مقبره فرو ریخته و ادارهٔ باستان‌شناسی برای حفظ بنا، طبقهٔ فوقانی را خراب کرده است. تمام ساختمان از آجر و تیرهای بسیار کلفت ساخته شده و اطرافش از بیرون با سنگ‌های یکپارچۀ دومتری و ازارۀ داخل آن با کاشی‌کاری‌های معرق زیبایی به ارتفاع 2 متر پوشانیده شده بوده که قسمت‌هایی از آن در موزۀ پارس نگه‌داری می‌شود و باقی در زیر خاک از بین رفته است. دورتادور بالای نمای بیرونی بنا با کاشی‌های معرق زینت یافته که اکنون یک طرف آن تا حدودی سالم مانده و تمام خطوطش از آیات قرآنی‌ست.