نسخ، خط
نَسخ، خط
از خطوط شش‌گانه و هم‌پایه و هم‌عرض خط کوفی، متأثر از شیوۀ نگارش دو خط محقق و ثلث است. دوران شکوفایی خط نسخ از اواخر قرن ۳ و آغاز قرن ۴ق است. حدود یک قرن پس از ابن مقله، علی بن هلال، مشهور به ابن بواب، برای خط نسخ قواعد جدیدی وضع و آن را کامل کرد؛ و در آغاز، این خط بدیع منسوب نامیده شد. چون این خط از سایر اقلام (کوفی، محقق، ریحان و ثلث) ساده‌تر و واضح‌تر بود، ناسخ خطوط دیگر شد، بیشتر کتاب‌ها به‌ویژه قرآن را به این خط نوشتند و نسخ جانشینِ خط کوفی شد؛ هم از این‌رو به آن خط قرآنی نیز می‌گویند. مورخان بر آن‌اند که در عصر اتابکان (نیمۀ قرن ۶ق) زیبایی خط نسخ به‌اوج رسید، چنان‌که به نسخ اتابکی معروف شد و قرآن‌ها را به‌جای کوفی به این شیوه نگاشتند. خط نسخ در ایران تا قبل از احمد نیریزی (قرن ۱۱ و ۱۲ق) به‌شیوه‌ای نوشته می‌شد که اکنون در ممالک عربی متداول است (شیوۀ عربی)؛ یعنی نسخ مایل به ثلث و محقق. احمد نیریزی آن را به‌شیوه‌ای درآورد که گویی برگرفته از نستعلیق است و خطاطان ایرانی نیز از آن پیروی کردند (شیوۀ ایرانی). امروز خط نسخ را به دو خط تاج نسخ و خط تاج رقعه می‌نویسند. از مروجان این خط ابوعلی محمد بن مقله (۲۷۲ـ۳۲۸ق)، و وزیر و برادرش ابوعبدالله حسن بن علی (۲۷۸ـ۳۳۸ق) بوده‌اند.