درمیان، شهرستان
| درمیان، شهرستان | |
|---|---|
| استان | خراسان جنوبی |
| بخش | بخش‌های مرکزی، قهستان، گزیک، و میاندشت |
| جمعیت | 53,714نفر (1395ش) |
| موقعیت | نواحی شرقی استان خراسان جنوبی |
| نوع اقلیم | در مناطق کوهستانی: معتدلِ متمایل به سرد و نیمه‌خشک- در دشت‌ها و جلگه‌ها: گرم و خشک |
| ارتفاع از سطح دریا | ۱,460متر (در مرکز شهرستان) |
| برخی بناها | ارگ/قلعۀ فورگ؛ قلعۀ كل حسن صباح/دژ مومن‌آباد؛ قلعۀ طبس مسينا؛ قلعۀ مسلمانان گرسک؛ مسجد جامع هندوالان |
| نام لاتین | Darmian |
| شهر ها و آبادی ها | شهرهای اسدیه، قهستان، گزیک، و طبسِ مسینا |
درمیان، شهرستان (County) Darmian
واقع در نواحی شرقی استان خراسان جنوبی، به مرکزیت اداری شهر اسدیه. در اوایل سال 1384ش بنابر مصوبۀ هیأت دولت در تاریخ 16 اسفند 1383ش با تغییراتی داخلی در بخش درمیانِ شهرستان بیرجند و ارتقاء آن به شهرستان ایجاد شده است. نام درمیان متعلق به یکی از قصبه‌های ناحیۀ قدیم و تاریخی قهستان است که به دلیل قرار گرفتن در میان کوه‌های بلند به این نام خوانده شده. این منطقه در تقسیمات کشوری معاصر تا سال 1384ش تابع شهرستان بیرجند بوده است. شهرستان درمیان در حال حاضر متشکل است از 4 بخش، 8 دهستان (با بیش از 140 روستا با ساکنان دائمی) و 4 شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستان‌های درمیان و نوغاب[۱]، به مرکزیت شهر اسدیه)، بخش قهستان (مشتمل بر دهستان‌های کوشکک و قهستان، به مرکزیت شهر قهستان[۲])، بخش گزیک[۳] (مشتمل بر دهستان‌های طبس مسینا[۴] و گزیک، و شهرهای گزیک و طبس مسینا، به مرکزیت شهر طبس مسینا) و بخش میاندشت (مشتمل بر دهستان‌های فخرود[۵] و میاندشت، به مرکزیت روستای بورنگ[۶]). براساس سرشماری سراسری سال 1395ش جمعیت شهرستان درمیان 53,714نفر است؛ طبق اطلاعات مرکز آمار ایران و براساس سرشماری مذکور، حدود 27درصد ساکنان شهرستان شهرنشین و بیش از 72درصد روستانشین و عشایرند. شهرستان درمیان در شمال با شهرستان زیرکوه، در غرب با شهرستان بیرجند و در جنوب با شهرستان سربیشه محدود شده و در نواحی شرقی هم با خط مرزی 70کیلومتری با افغانستان (استان شیندند) همسایه است.
شهرستان درمیان با حدود 5,861کیلومترمربع وسعت و ارتفاع حدود ۱,460متر از سطح دریا (در مرکز شهرستان)، به دلیل وجود کوهستان‌های متعدد در شمال، جنوب، غرب و مرکز آن، در مناطق کوهستانی آب و هوای معتدلِ متمایل به سرد و نیمه‌خشک و در دشت‌ها و جلگه‌ها آب و هوای گرم و خشک دارد. حدود 70درصد شهرستان جلگه‌ها و دشت‌های میان‌کوهی و 30درصد آن مناطق کوهستانی است. مهم‌ترین قلۀ شهرستان، کوه گینو با ارتفاع 2,490متر است. بادهای شدیدی در فصل تابستان در این شهرستان می‌وزد که در مناطق شرقی شدیدتر است. مردم این شهرستان عمدتاً به گویش فارسیِ بیرجندی سخن می‌گویند و ترکیبی از سنی‌های حنفی و شیعۀ دوازده‌امامی‌اند. اهالی چند روستای این شهرستان به زبان‌های عربی و بلوچی تکلم می‌کنند. شغل بیشتر مردم شهرستان کشاورزی و دامداری و مهم‌ترین محصولاتشان گندم، جو، انگور، انار، زرشک، عناب، زعفران، گردو، بادام، پسته و خشکبار است. قالی‌بافی، پارچه‌بافی، گلیم‌بافی، گبه‌بافی، زیلوبافی، خامه‌دوزی، جاجیم‌بافی، سرمه‌دوزی و سکه‌دوزی در بین مردم شهرستان رونق زیادی دارد و برخی از تولیدات آنها به کشورهای دیگر هم صادر می‌شود. آب مورد نیاز اراضی زراعی و باغی شهرستان از طریق قنات، چاه و چشمه‌های متعدد تأمین می‌شود. مهم‌ترین رودخانۀ شهرستان فخرود است که از ارتفاعات شمال غربی درمیان (کوه گینو)، در اطراف روستاهای نقنج[۷] و نگینان[۸]، سرچشمه می‌گیرد و از مرکز دشت‌های بورنگ و درمیان (اسدیه) عبور می‌کند و در پایان به حوضۀ دق تندی در افغانستان می‌پیوندد. در ۳۵کیلومتری جنوب شرق اسدیه، در مسیر فخرود، سد رزه را ساخته‌اند. پوشش گیاهی درمیان از گونه‌های مختلف درختان، درختچه‌ها و گیاهان علفی تشکیل شده است. از جمله گونه‌های درختی این منطقه: بلوط، سرو، راش، چنار، گردو و انار؛ از جمله گونه‌های درختچه‌ای: گز، خارشتر، تاغ و کرت؛ از جمله گونه‌های گیاهی علفی: گون[۹]، سلمه تره، کنگر و تره.
در سرتاسر شهرستان درمیان، از دوره‌های مختلف پیش و پس از اسلام، خاصه از زمان اسماعیلیه و پس از آن، مسجد، آب‌انبار، بقعه، حمام، کاروانسرا، عمارت، پل و به‌ویژه قلعه‌های پرشماری برجا مانده است که به برخی از مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم: ارگ/قلعۀ فورگ متعلق به دورۀ افشاريه، در روستای فورگ[۱۰] از توابع بخش مركزی شهرستان؛ قلعۀ كل حسن صباح/دژ مومن‌آباد متعلق به دورۀ سلجوقیان، در نزديكی روستای تغنديک[۱۱] از توابع بخش مرکزی شهرستان؛ قلعۀ طبس مسينا متعلق به دوره‌های پیش از اسلام، در حاشيۀ شرقی شهر طبس مسينا؛ قلعۀ مسلمانان گرسک از آثار دورۀ سلجوقیان، در يک كيلومتری شرق روستای گرسک از توابع بخش گزيک؛ و مسجد جامع هندوالان مربوط به دورۀ تیموریان، در روستای هندوالان[۱۲] از توابع دهستان میاندشت.