زنان مودب (کتاب)

(عنوان فرعی: تاریخ شعر و ادب زنان ایران‌زمین از آغاز تا 1320 شمسی) کتابی درباره‌ی زندگی و آثار زنان ادیب فارسی‌زبان، تالیف بنفشه_حجازی. بنفشه حجازی، به عنوان شاعر و پژوهشگر تاریخ زنان، پژوهش این کتاب را در ادامه و بطن یک مجموعه کتاب (شامل 6 عنوان و جلد، که بیشتر مجلدات آن نیز به انتشار رسیده است) به انجام رسانده که به بررسی جایگاه زنان ایران از آغاز تا انقلاب اسلامی می‌پردازد. مطالب متن اصلی کتاب، در 9 فصل مفصل و یک پیوست مختصر تدوین شده: «ادبیات شفاهی و زنان»؛ «بعد از اسلام تا حمله‌ی مغول (قرن 1 تا 7 قمری)»؛ «از حمله‌ی مغول تا صفویه (قرن 7 تا 10 قمری)»؛ «عصر صفویه (قرن 10 تا میانه‌ی قرن 12 قمری)»؛ «دوره‌ی افشاریه و زندیه (میانه‌ی قرن 12 تا اوائل قرن 13 قمری)»؛ «عصر قاجار تا مشروطه (قرن 13 تا ربع اول قرن 14 قمری)»؛ «از مشروطه تا پهلوی دوم»؛ «زنان شهره به شاعری»؛ «پارسی‌گویان» و «پیوست‌ها».

کتاب در 1380 صفحه به ترتیب شامل این بخش‌ها می‌شود: [یک] فهرست [تفصیلی]، [صفحات مربوط به] تقدیمنامه و تشکر و قدردانی، پیشگفتار، روش کار و مشکلات، چند توضیح، مقدمه، متن کتاب [9 فصل و پیوستها]، تصاویر اشخاص و اسناد، فهرست منابع و نمایه[ی اسامی اشخاص].

بنفشه حجازی در انجام این پژوهش بزرگ با مراجعه به کتا‌بهای پژوهشی یا مرجع ادبی، خاصه منابعی که دربار‌‌‌ه‌ی زنان بوده، و همچنین نشریات و سایت‌های معتبر، تاریخ جامعی را درباره‌ی ادبیات زنان فارسی‌زبان تهیه کرده است. او ضمن پرداختن به زندگی زنانی که در حوزه‌هایی چون شعر، داستان، ترجمه، تصنیف و ترانه، نامه‌نگاری، آثار مذهبی و سفرنامه‌نویسی فعالیت داشته‌اند، در هر فصل به کلیت اوضاع عمومی ادبیات، وضعیت جایگاه و سواد زنان و ادبیات آنها نیز پرداخته است. برای هرکدام از زنان، جز ارائه‌ی زندگینامه‌ای درخور (با توجه به منابعی که در اختیار مولف بوده یا اهمیت فرد مورد بحث)، نمونه یا نمونه‌هایی از آثارشان ذکر شده است. در هرفصل، اشخاص بدون توجه به قدمت زمانی، بر اساس حروف الفبا (نام خانوادگی یا شهرت) مرتب شده‌اند. در فصل هفتم (از مشروطه تا پهلوی دوم)‌، که مفصل‌ترین فصل کتاب است، با توجه به این که محدوده‌ای زمانی مورد بررسی قرار گرفته که همزمان با ورود عناصر مدرنیته به ایران بوده، ضمن بررسی تحولات ادبیات این دوره، ادبیات زنان و پرداختن به پاره‌ای از زنان شاعر و ادیب، مباحث دیگری چون نشریاتِ زنان و زنان روزنامه‌نگار و مترجم نیز مورد توجه قرار گرفته‌اند.

در فصل هشتم این کتاب (زنان شهره به شاعری)، به مباحثی چون زنان شاعری که تاریخ تولد و مرگشان معلوم نیست ولی نمونه‌ی شعری از آنها به جا مانده، زنان شاعری که زمان زندگیشان معلوم است ولی نمونه‌ی شعری از آنها بر جا نمانده، زنانی که به آنها در تذکره‌ها به عنوان شاعر اشاره شده ولی نه زمان زندگی مشخصی دارند و نه اثری از آنها به جا مانده، مطایبات و گفتگوهای شاعرانه‌ی مشاهیر زنان پارسی‌گو و همچنین، به بحثی در مورد شاعران مردی که زن تصور شده‌اند پرداخته شده است.

موضوع فصل نهم کتاب، زندگی و آثار زنان پارسی‌گوی این مناطق است: افغانستان، تاجیکستان، عثمانی، قفقاز و هندوستان.

از آنجا که برای این پژوهش، بازه‌ای زمانی بین نخستین زنان ادیب فارسی‌گو تا زنان پیش از 1320ش در نظر گرفته شده، در یکی از بخش‌های فصل پایانی کتاب («پیوستها»)، فهرستی از زنانی ارائه شده که بین سال‌های 1301 تا 1320 متولد شده‌اند، اما شروع فعالیت‌های جدی ادبی‌شان از دهه‌ی 1320 به بعد بوده است.

از دلایل اهمیت این کتاب، علاوه بر دامنه‌ی پژوهشی آن، اختصاص یک فصل تفصیلی به نقش و حضور زنان در ادبیات شفاهی ایران (فصل اول کتاب) و همچنین دسته‌بندی موضوعی زنانِ ادیب بر اساس نوع فعالیت‌شان است؛مثلاً زنان شاعر یا داستاننویس یا روزنامه‌نگار یا مترجم و....

کتاب زنان مودب شامل دو مجلد است که در یک جلدِ قطع رقعی و به صورت مشترک توسط انتشارات «قصیده‌سرا» و «آشیان» در سال 1396 منتشر شده است.