سازمان ملل متحد
سازمان ملل متحد (United Nations)
اتحادیه‌ای از دولت‌ها، تشکیل شده در 24 اکتبر 1945 با هدف پیشبرد امنیت، صلح، و همکاری بین‌المللی. مقر آن در شهر نیویورک است. سازمان ملل را در بدو تأسیس 51 دولت جایگزین «جامعۀ ملل» کردند. در منشور این سازمان، که دولت‌های عضو بر پذیرش تعهدات موجود در آن توافق دارند، چهار هدف بر شمرده شده است: حفظ صلح و امنیت بین المللی؛ توسعۀ مناسبات دوستانه میان ملت‌ها؛ همکاری در زمینۀ حل مشکلات بین‌المللی و ترویج احترام به حقوق بشر؛ و ایفای نقش محوری برای هماهنگ‌سازی اقدامات کشورها. سازمان ملل در زمان کمک به توسعه، امداد در زمان وقوع بلایا، همکاری فرهنگی، یاری‌رساندن به پناهندگان، و صلح بانی نقش داشته است. در 2001، 189 دولت در عضویت این سازمان بودند، و بودجۀ کل پیشنهادشده برای آن در 2000 تا 2001، که دولت‌های عضو آن را تأمین می‌کردند، 2٫5 میلیارد دلار و تعداد کارکنان آن 50 هزار تن بود. سازمان ملل دارای شش نهاد اصلی است که محل پنج نهاد آن، یعنی مجمع عمومی، شورای امنیت، شورای اقتصادی و اجتماعی، شورای قیمومت، و دبیرخانه، در نیویورک است و نهاد ششم، یعنی دیوان بین‌المللی دادگستری، در کاخ صلح واقع در لاهۀ هلند قرار دارد. در 2007 بانکی مون از کره جنوبی، به دبیرکلی سازمان ملل برگزیده شد. این سازمان دارای شش زبان رسمی است: انگلیسی، فرانسوی، روسی، اسپانیایی، چینی، و عربی. نام ملل متحده را فرانکلین روزولت، رئیس‌جمهور ایالات متحده، باب کرد. سازمان ملل کارگزاری‌های تخصصی متعددی را اداره می‌کند که همگی از طرق «شورای اقتصادی و اجتماعی» با سازمان ملل و نیز با یکدیگر همکاری دارند. این کارگزاری‌ها یا مانند «اتحادیۀ بین‌المللی مخابرات راه دور» در زمینۀ ترویج ارتباطات میان کشورها فعالیت دارند یا مانند «سازمان جهانی بهداشت»، «سازمان آموزشی، علمی، و فرهنگی ملل متحد» (یونسکو)، و «بانک بین‌المللی ترمیم و توسعه» (بانک جهانی) با رفاه کشورها سروکار دارند. بیشتر فعالیت‌های کارگزاری‌های تخصصی رفاهی متوجه کشورهای در حال توسعه است و از یاری‌رسانی و پژوهش میدانی تشکیل می‌شود. اما کارگزاری‌های یادشده معیارهایی بین‌المللی نیز وضع می‌کنند که به کار همۀ کشورها می‌آید. این کارگزاری‌های تخصصی، اگرچه از استقلال عمل برخوردارند، به موجب توافقات حاصل شده میان دولت‌ها تشکیل شده‌اند و طبق ترتیبات ویژه‌ای با سازمان ملل در ارتباطند. سازمان ملل همواره دچار کمبود نیروها و منابع مالی کافی و مستقل بوده است. در اواخر 2000 دولت‌های عضو بیش از 3میلیارد دلار به این سازمان بدهکار بودند. دولت‌های عضو، بسته به منابعی که دارند و براساس سهمیه‌ای که مجمع عمومی تعیین می‌کند، باید به سازمان ملل کمک مالی کنند. از این گذشته، برخی از دولت‌ها کمک‌های مالی داوطلبانه‌ای هم در اختیار سازمان ملل قرار می‌دهند. فعالیت‌های سازمان ملل و کارگزاری‌های تخصصی آن را می‌توان به چند گروه دسته‌بندی کرد: امنیت، خلع سلاح، صلح بانی، فعالیت‌های اقتصادی، فعالیت در زمینۀ حقوق بشر، کمک‌های بشردوستانه، مسائل زیست‌محیطی، و مسائل بهداشتی. مجمع عمومی، که همۀ دولت‌های عضو سازمان ملل یک نماینده در آن دارند، هر سال طی نشستی که معمولاً از اواخر سپتامبر تا پایان سال ادامه می‌بابد تشکیل جلسه می‌دهد، اما امکان برگزاری نشست‌های اضطراری در هر زمان نیز وجود دارد. همۀ اعضای سازمان ملل از موقعیت برابری در مجمع برخوردارند، و هر دولت فقط یک رأی دارد. تصمیم‌های مهم، از قبیل محکوم‌کردن اقدام یکی از اعضا، تصویب بودجۀ سازمان، و پذیرش اعضای سازمان ملل از موقعیت برابری در مجمع برخوردارند، و هر دولت فقط یک رأی دارد. تصمیم‌های مهم، از قبیل محکوم کردن اقدام یکی از اعضا، تصویب بودجۀ سازمان، و پذیرش اعضای جدید، با رأی اکثریت دوسوم اعضا اتخاذ می‌شوند. دربارۀ مسائل دیگر فقط براساس اکثریت ساده تصمیم‌گیری‌ها براساس اجماع صورت گیرد. ایالات متحد منظماً، و اغلب به تنهایی، به‌قطعنامه‌های مجمع عمومی در زمینۀ تجاوز، حقوق بین‌المللی، موارد نقض حقوق بشر، و خلع سلاح رأی منفی می‌دهد. در آغاز قرار بود که مجمع عمومی صرفاً نهادی مشورتی باشد؛ ولی با فشار دولت‌های کوچک‌تر در زمان تشکیل مجمع، نقش بیشتری برای آن درنظر گرفته شد، اگرچه تصمیمات مجمع عمومی صرفاً حکم توصیه را دارند. مجمع می‌تواند دربارۀ هر موضوعی به بحث بپردازد و به «شورای امنیت» یا یکی از دولت‌های عضو توصیه‌هایی بکند. هدف مجمع عمومی پیشبرد همکاری‌های سیاسی، توسعۀ حقوق بین‌الملل، همکاری اقتصادی و اجتماعی، و تأمین حقوق انسانی است. مجمع عمومی اعضای غیردائمی «شورای امنیت» و، اعضای «شورای اقتصادی و اجتماعی»، «شورای قیمومت» و، به اتفاق شورای امنیت، اعضای «دیوان بین‌المللی دادگستری» را برمی‌گزیند. همچنین، برفعالیت‌های شورای اقتصادی و اجتماعی و شورای قیمومت نظارت دارد و امور مالی سازمان ملل متحد را از طریق تصویب بودجۀ آن و تعیین حق عضویت دولت‌های عضو کنترل می‌کند. شورای امنیت قدرتمندترین نهاد سازمان ملل است که مسئولیت حفظ صلح و امنیت بین‌المللی را برعهده دارد و در انجام وظایف خود به نیابت از دولت‌های عضو سازمان ملل وارد عمل می‌شود. این شورا دارای پنج عضو دائمی (ایالات متحد امریکا، روسیه، انگلستان، فرانسه، و چین) و ده عضو غیردائمی (تا 1965 شش عضو) است که مدت عضویت هریک در شورا دو سال است. برای تصویب هر تصمیمی به رأی موافق نُه عضو (تا 1965 هفت عضو) نیاز است که، جز در مسائل تشریفاتی، باید هر پنج عضو دائمی در میان آن‌ها باشند. بنابراین، هر عضو دائمی می‌تواند تصمیمی را وتو کند؛ البته رأی ممتنع وتو محسوب نمی‌شود. حق وتو همواره مورد اعتراض بسیاری از کشورهای مستقل جهان بوده است. ایالات متحد بیش از هر عضو دیگری در شورای امنیت از حق وتو استفاده کرده است؛ پس از آن، انگلستان و سپس فرانسه قرار دارند. پنج از ده عضو غیردائمی شورای امنیت را مجمع عمومی هر سال برای دورهای دو ساله انتخاب می‌کند. در هر زمانی اعضای غیردائمی باید مشتمل بر پنج کشور از افریقا و آسیا، دو کشور از افریقای لاتین، یک کشور از اروپای شرقی، و دو کشور از اروپای غربی باشند. ریاست شورای امنیت طی دوره‌های یک ماهه میان اعضا می‌چرخد. دولت‌های عضو سازمان ملل مؤظف به پذیرش و عملی‌کردن تصمیمات شورای امنیت‌اند. شورا می‌تواند هر زمان تشکیل جلسه دهد و همواره از دولت‌های عضو شورا نماینده‌ای در مقر سازمان ملل حضور دارد. شورای امنیت می‌تواند از هر یک از اعضای سازمان ملل دعوت کند تا در مباحثات شورا، که بر منافع آن عضو تأثیر دارد، شرکت کند (البته بدون حق رأی). شورا با تحقیق دربارۀ اختلافات به طرف‌های اختلاف توصیه‌هایی هم می‌کند، و ممکن است از اعضای سازمان ملل بخواهد که تدابیر اقتصادی و نظامی، مانند مجازات‌های اقتصادی و تحریم تسلیحاتی، اتخاذ کنند. نقش شورای امنیت در زمینۀ حفظ صلح و امنیت بین‌المللی در فصل‌های ششم و هفتم منشور شورا بازگو شده است. فصل ششم به حل‌و‌فصل مسالمت‌آمیز اختلافاتی اختصاص دارد که احتمال می‌رود صلح و امنیت بین‌المللی را به‌خطر اندازند. دولت‌ها، چنانچه نتوانند اختلافات خود را از طریق مذاکره، داوری، یا دیگری شیوه‌های مسالمت‌آمیز خارج از چارچوب سازمان ملل حل‌و‌فصل کنند، موظفند که آن‌ها را نزد شورای امنیت مطرح کنند، اما در عمل غالباً در این کار کوتاهی می‌کنند. از این گذشته، ممکن است شورای امنیت دربارۀ اختلاف یا وضعیتی که احتمال دارد صلح بین‌المللی را به‌خطر اندازد به تحقیق بپردازد. در هر مرحله‌ای شورا می‌تواند تدابیر مقتضی را توصیه کند، ولی نمی‌تواند به موجب این فصل از منشور دولت‌ها را وادار به حفظ صلح کند. افزون‌بر این، شورای امنیت بارها به انتقال منظم قدرت در کشورهای مستعمره از طریق تربیت‌دادن همه‌پرسی و انتخاب یاری رسانده است. هدف از فصل هفتم منشور، در باب اقدامات مربوط به خطرهای تهدیدکنندۀ، صلح، موارد نقض صلح و اعمال تجاوزکارانه، این بوده است که سازمان ملل را دارای نوعی نظام امنیت جهانی سازد. تصمیماتی که شورای امنی به موجب این فصل می‌گیرد الزام‌آورند. شورا می‌تواند پیش از مطرح‌کردن توصیه‌ها، از دولت‌های ذینفع بخواهد که هرگونه اقدام موقتی را که خود شورا ضروری یا مطلوب می‌داند رعایت کند و پس از این مرحله، می‌تواند از دولت‌های عضو بخواهد که دولت نافرمان را با مجازات‌های اقتصادی، ارتباطی و دیپلماتیک جریمه کند و اگر این اقدامات را ناکافی تشخیص دهد می‌تواند دست به اقدام نظامی زند. همۀ دولت‌های عضو موظفند کمک‌های نظامی لازم را در اختیار شورای امنیت قرار دهند و مادۀ 47 منشور مقرر داشته است که یک کمیتۀ ستاد نظامی با حضور نمایندگان پنج عضو دائمی شورای امنیت برای هماهنگ‌سازی و هدایت عملیات نظامی سازمان ملل تشکیل شود. شوراری امنیت در بسیاری موارد عملاً در خدمت اهداف سلطه‌جویانۀ امریکا قرار گرفته است. شورای اقتصادی و اجتماعی که مسئول هدایت و هماهنگ‌سازی برنامه‌های اقتصادی مجمع عمومی است، از 53 عضوی که برای سه سال انتخاب می‌شوند، و یک‌سوم آن‌ها به طور ادواری بازنشسته می‌شوند، تشکیل می‌شود. هر عضو شورا دارای یک رأی است و تصمیمات آن براساس اکثریت ساده گرفته می‌شود. شورا معمولاً هر سال دو بار در شهر نیویورک و ژنو واقع در کشور سوئیس تشکیل جلسه می‌دهد. شورای اقتصادی و اجتماعی به اجرای تحقیقاتی در زمینۀ مسائل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، آموزشی و بهداشتی می‌پردازد و از کارگزاری‌های تخصصی و دیگر نهادهای ملل متحد، از قبیل کارشناسان بین‌المللی اقتصادی، حمل و نقل و ارتباطات، حقوق بشر و غیره، و نیز کمیسیون‌های منطقه‌‌ای و سازمان‌های غیر دولتی که دارای موقعیت مشورتی هستند، گزارش می‌خواهد. این شورا می‌تواند به مجمع عمومی توصیه‌هایی کند یا برای تصویب در مجمع پیش‌نویس مقاوله‌نامه‌هایی نیز تهیه نماید. شورای قیمومت مسئول نظارت بر ادارۀ سرزمین‌های تحت قیمومت سازمان ملل بود که عمدتاً از مستعمرات پیشین آلمان و ژاپن در منطقۀ اقیانوس آرام تشکیل می‌شدند. در 1949، تعداد یازده سرزمین تحت قیمومت ملل متحد قرار گرفتند که تا 1994 تمامی آن‌ها به استقلال دست یافتند و شورای قیمومت به حال تعلیق درآمد و عملاً برچیده شد. دبیرخانه تحت ریاست دبیرکل قرار دارد و دارای معاون و چند دستیار و حدود 9هزار کارمند از 160 کشور است که به جای وفاداری به حکومت متبوع خود، به سازمان ملل و جامعۀ بین‌المللی وفادارند. دبیرکل را مجمع عمومی بنا به توصیۀ شورای امنیت برای دورهای پنج‌ساله، که تمدیدشدنی نیز هست، انتخاب می‌کند. دبیرخانه در مقر سازمان ملل در نیویورک قرار دارد و در دفاتر سازمان ملل متحد در ژنو، وین، و نایروبی دارای شعبه‌هایی است.
| سازمان‌های وابسته به سازمان ملل متحد | |
| نام سازمان | مقر |
| سازمان بین‌المللی كار | ژنو |
| سازمان خواروبار و كشاورزی (فائو) | رم |
| سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی (یونسكو) | پاریس |
| سازمان بین‌المللی هواپیمایی كشوری (ایكائو) | مونترال |
| سازمان جهانی بهداشت | ژنو |
| بانك جهانی | واشینگتن |
| صندوق بین‌المللی پول | واشینگتن |
| اتحادیه جهانی پست | برن |
| اتحادیه جهانی مخابرات | ژنو |
| سازمان جهانی هواشناسی | ژنو |
| سازمان بین‌المللی دریانوردی | لندن |
| صندوق بین‌المللی توسعه كشاورزی (ایفاد) | رم |
| سازمان جهانی مالكیت معنوی (ویپو) | ژنو |
| سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (یونیدو) | وین |
| نهادهای اصلی سازمان ملل متحد | |
| نام سازمان | مقر |
| مجمع عمومی | نیویورک |
| شورای امنیت | نیویورک |
| دبیرخانه | نیویورک |
| شورای قیومیت | نیویورک |
| شورای اقتصادی و اجتماعی | نیویورک |
| دیوان بین‌المللی دادگستری | لاهه |