سبک شناسی (کتاب)
سبک‌شناسی (کتاب)
(عنوان کامل: سبک‌شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی) پژوهشی در تاریخ تطور نثر فارسی از آغاز تا پایان دوره‌ی قاجار، تالیف محمدتقی بهار. این کتاب که با سفارش وزارت فرهنگ وقت برای تدریس در دوره‌ی دکترای زبان و ادبیات فارسی تالیف شده از نخستین چاپ‌هایش در اوائل دهه‌ی 1320 تاکنون در سه جلدی که خود بهار تدوین کرده، یا در چهارمجلد یا حتی به صورت تلخیص شده (در یک جلد) توسط ناشران مختلفی انتشار یافته که از آن جمله می‌توان به انتشارات علمی، امیرکبیر، زوار، هنر و توس اشاره کرد. سبک‌شناسی در واقع طی سال‌های 1318 تا 1320 تالیف و توسط خود بهار چندین بار ویرایش و تکمیل شده است. همچنان که خود بهار در مقدمهی کتاب ذکر کرده جلد نخست به صورت اختصاصی برای دانشجویان دوره‌ی دکترا و دو جلد دیگر برای دانشجویان دوره‌های مقدماتی تالیف شده‌اند.
مولف این کتاب که عمدتا سبک را به مثابه ویژگی‌های زبانی در نظر گرفته و با رویکردی غالبا زبان‌شناختی متون نثر فارسی را بررسی کرده، در جلد اول به زبان‌ها، خطوط و نثر فارسی پیش از اسلام پرداخته. از فصل چهارم این جلد به بعد سیری است در تطور نثر فارسی و برخی ملاحظات دستوری در زبان و خط فارسی بعد از اسلام، در بخش‌های مختلف ایران.
در جلد دوم، بهار به جزئیات بیشتری از آثار نویسندگان بعد از اسلام از دوره‌ی سامانیان، مقدمهی شاهنامه‌ی منثور، تاریخ_طبری و... تا قرن هفتم هجری که شامل اکثر آثار بزرگ در زبان فارسی می‌شود پرداخته است. این جلد که آثار صوفیانه را نیز شامل می‌شود تا پایان دوران سلجوقیان ادامه دارد.
در دو بخش مفصل و نسبتا بلند جلد سوم سبک‌شناسی، بهار به متون فارسی در دوران مغول و صفویه می‌پردازد. بخش کوتاه نهایی نیز به برخی از متون فارسی یکی دو قرن اخیر، از انقراض صفویه تا اواخر دوران قاجار اختصاص دارد.
غلامحسین یوسفی در بخشی از نقدی که به تاریخ فروردین 1363 بر این کتاب نوشته می‌گوید: "سیری در كتاب سبك‌شناسی، پژوهنده‌ی نكته‌یاب را متوجه می‌سازد كه استاد بهار به شناخت ویژگی‌های صرفی و نحوی زبان هر دوره و واژگان و كیفیت تعبیر هر صاحب اثر بیشتر از مضمون و محتوی و طرز ادراك تكیه كرده است، به طوری كه با معیارهای او می‌توان سبك‌های مختلف را از یكدیگر باز شناخت، به‌خصوص كه این معیارها بارز و محسوس است... در كتاب سبك‌شناسی از شیوه‌های بیانی و نحوه‌ی تركیب و تألیف composition و بافت و آرایش و اوج و فرود كلام نیز گاه‌گاه به اقتضای موارد سخن رفته است. در عین حال این نكته را هم باید افزود كه گاه گفت‌وگو از سبك یك اثر به شرح مختصات دستوری آن منحصر شده و بحث بیشتر صبغه‌ی دستور تاریخی و حالتی مكانیكی پیدا كرده است تا ورود به ظرائف و پیچ و خم‌های ذوق‌انگیز سبك‌های گوناگون."
روی هم رفته سبک‌شناسی محمدتقی بهار، اولین کتابی است که در این زمینه تالیف شده و در بسیاری از پژوهش‌های بعد از او در متون فارسی، به عنوان ماخذ و منبع مورد استفاده قرار گرفته است.
نسخه‌ی انتشارات زوار این کتاب که مجموعا با بیشتر از 1370 صفحه چاپ شده (چاپ اول ناشر: 1381)، جز مقدمهی جلد نخست و مقالات اصلی، در پایان هرجلد شامل فهرست‌های مفصلی از اسامی رجال، کتب، قبائل و اماکن می‌شود.