شرکت بازرگانی
شرکت بازرگانی
اتحاد چند نفر برای غرض یا نفعی عام یا خاص. شرکت، مطابق مادۀ ۵۷۱ به بعد قانون مدنی، عبارت است از اجتماع حقوق مالکین متعدد در یک مال معیّن، به نحو اشاعه، خواه قهری و غیراختیاری باشد، مانند شرکت ورثه در ترکه حقوقی، خواه به تراضی و اختیاری باشد، مانند شرکت عقدی یا قراردادی، که ممکن است به‌صورت شرکت مدنی یا تجارتی باشد. فرق شرکت مدنی و تجارتی در آن است که شرکت مدنی، ثبت نمی‌شود و شخصیت حقوقی جداگانه‌ای از شرکا ندارد، در صورتی‌که شرکت تجارتی، نزد ادارۀ ثبت شرکت‌ها، با تشریفات خاصی ثبت می‌شود و شخصیت حقوقی مستقلی از شرکا دارد (← شخص_حقیقی_و_حقوقی). شرکت مدنی ممکن است بین اشخاص عادی و غیرتاجر تشکیل شود، مانند مشارکت دو کاسب جزء در مغازۀ خواروبارفروشی. موضوع فعالیت شرکت مدنی ممکن است امر غیرتجاری باشد، در صورتی‌که شرکت‌های تجارتی، پس از تشکیل، تاجر محسوب می‌شوند، ولو این‌که مؤسسین آن تاجر نباشند. به‌موجب مادۀ ۲۰قانون تجارت. شرکت‌های تجارتی بر هفت قسم‌اند: ۱. شرکت‌های سهامی؛ ۲. شرکت‌های با مسئولیت محدود؛ ۳. شرکت‌های تضامنی؛ ۴. شرکت‌های مختلط غیرسهامی؛ ۵. شرکت‌های مختلط سهامی؛ ۶. شرکت‌های نسبی؛ ۷. شرکت‌های تعاونی تولید و مصرف. در ۱۳۴۷ش به‌موجب لایحۀ اصلاح قسمتی از قانون تجارت، مواد ۲۱ الی ۹۳ قانون تجارت. در مورد شرکت‌های سهامی اصلاح شد و مقررات شرکت‌های سهامی خاص و عام در ۳۰۰ ماده و ۲۸ تبصره تصویب گردید. شرکت‌های تجارتی به اعتبار این‌که سرمایه یا شخصیت مؤسسین در آن‌ها اهمیت و اولویت داشته باشد، به شرکت‌های سرمایه و شرکت‌های شخص تقسیم می‌شوند. (مطابق با مواد ۱ و ۲ قانون تجارت اصلاحی ۱۳۴۷) شرکت سهامی شرکتی است که سرمایۀ آن به سهام (← سهم) تقسیم شده و شرکت سهامی، شرکت بازرگانی محسوب می‌شود، ولو این‌که موضوع عملیات آن امور بازرگانی نباشد؛ حداقل تعداد سهام‌داران در شرکت‌های سهامی، سه نفر است. شرکت سهامی از شرکت‌های سرمایه است و مسئولیت سهام‌داران محدود به میزان سهام ایشان در شرکت است. شرکت سهامی بر دو نوع است: نوع اول، شرکت‌هایی است که مؤسسین شرکت قسمتی از سرمایه را از طریق فروش سهام به عموم مردم تأمین می‌کنند که آن‌ها را شرکت سهامی عام گویند؛ نوع دوم، شرکت‌هایی است که تمام سرمایۀ شرکت منحصراً توسط مؤسسین تأمین می‌شود که شرکت سهامی خاص نامیده می‌شود. سرمایۀ شرکت سهامی عام در موقع تشکیل نباید از ۵میلیون ریال و سرمایۀ شرکت سهامی خاص نباید از یک میلیون ریال کمتر باشد. در شرکت سهامی عام، مؤسسین اولیه باید نقداً ۲۵ درصد از سرمایۀ شرکت را خودشان تعهد نمایند و لااقل ۳۵ درصد آن را نیز نقداً به حساب شرکت در شُرف تأسیس نزدِ یکی از بانک‌ها سپرده نمایند و سپس طرح اعلامیۀ پذیره‌نویسی سهام را به ادارۀ ثبت شرکت‌ها تسلیم نمایند؛ ضمناً مطابق با مادۀ ۸ قانون تجارت. اصلاحی ۶۵ درصد بقیۀ سرمایۀ شرکت باید حداکثر ظرف پنج سال مطالبه شود. در اسم شرکت سهامی، باید حَسَب مورد، شرکت سهامی عام یا شرکت سهامی خاص، درج شود و در کلیۀ اوراق و اطلاعیه‌ها و آگهی‌های شرکت نیز به‌طور روشن و خوانا قید گردد. سهام بی‌نام، با قبض و اقباض منتقل می‌شود و نقل و انتقال سهام با نام نیز باید در دفاتر سهام شرکت ثبت شود.
ارکان شرکت سهامی. شرکت‌های سهامی اعمّ از عام یا خاص دارای ارکان زیرند: مجمع عمومی، هیئت‌مدیره، بازرس. مجمع عمومی که بالاترین رکن شرکت است به درخواست هیئت‌مدیره و به دو صورت تشکیل می‌شود: مجمع عمومی عادی که معمولاً به‌صورت سالانه تشکیل می‌شود و مجمع عمومی فوق‌العاده؛ به‌جز سه امر مهم‌تر که در صلاحیت مجمع عمومی فوق‌العاده است، یعنی تغییر اساس‌نامه افزایش یا کاهش سرمایه و تصمیم به انحلال شرکت، تصمیم‌گیری در کلیۀ امور دیگر شرکت، مانند انتخاب هیئت‌مدیره، انتخاب بازرس، تصویب ترازنامه شرکت و تقسیم سود برعهدۀ مجمع عمومی عادی است.
هیئت‌مدیره. هیئت‌مدیرۀ شرکت مسئول ادارۀ شرکت است. تعداد اعضای هیئت‌مدیره و مدت مأموریت و نیز انتخاب ایشان برعهدۀ مجمع عمومی عادی است. هیئت‌مدیره نمایندۀ قانونی شرکت است و مجمع عمومی می‌تواند از بین هیئت‌مدیره یا از خارج از شرکت، شخصی را به‌عنوان مدیرعامل انتخاب نماید و تمام یا بخشی از اختیارات هیئت‌مدیره را به وی تفویض نماید. مدت مأموریت مدیرعامل، نباید بیش از مدت مأموریت هیئت‌مدیره باشد.
بازرس. بازرس شرکت توسط مجمع عمومی انتخاب می‌شود و رسیدگی به صورت‌های مالی و ترازنامه شرکت از وظایف اوست؛ علاوه‌بر این در صورتی‌که تخلفاتی در هیئت‌مدیره رخ دهد، بازرس باید به مجمع عمومی گزارش دهد.
شرکت با مسئولیت محدود. مطابق با مادۀ ۹۴قانون تجارت. شرکتی است تجارتی که بین دو یا چند نفر تشکیل شود و سرمایۀ آن به قطعات سهم تقسیم نمی‌شود و هر شریک تا میزان سرمایۀ خود در شرکت، مسئول دیون و تعهدات شرکت است. شرکت با مسئولیت محدود، از شرکت‌های سرمایه است و اغلب به‌صورت خانوادگی و با هر مبلغ سرمایه و بین دو نفر تشکیل می‌شود و هیچ‌یک از شرکا نمی‌تواند سَهم‌الشرکه خود را به غیر منتقل کند، مگر با سند رسمی و با رضایت عده‌ای از شرکا که حداقل، سه‌چهارم سرمایۀ متعلق به ایشان باشد. شرکت تضامنی، شرکتی تجارتی است. هریک از شرکا مسئول کلیۀ دیون و تعهدات شرکت در برابر اشخاص ثالث‌اند، ولو بیش از سهم‌الشرکۀ او باشد؛ به عبارت دیگر، مسئولیت شرکا، تضامنی است. براساس مادۀ ۱۱۶قانون تجارت. شرکت تضامنی از شرکت‌های شخصی است. اهمیت و اعتبار شرکت تضامنی به شخصیت و توانایی مالی شرکاست و از این‌رو باید نام شریک یا شرکا در تمام شرکت ذکر شود. تشکیل شرکت تضامنی با هر میزان سرمایۀ اولیه و با حداقل دو نفر شریک ممکن است و سرمایه به آن سهم تقسیم نمی‌شود.
شرکت مختلط سهامی. مطابق با مادۀ ۱۶۳ قانون تجارت، شرکتی تجارتی است که بین عده‌ای شریک سهامی و یک یا چند شریک تضامنی تشکیل می‌شود و شرکای تضامنی، در برابر دیون و تعهدات شرکت، دارای مسئولیت تضامنی‌اند. مطابق با مادۀ ۱۶۲ همان قانون شرکای سهامی کسانی‌اند که سرمایۀ آن‌ها به‌صورت سهم یا قطعات سهام با ارزش مساوی است و مسئولیت آن‌ها تا میزان همان سرمایه‌ای است که در شرکت دارند. در صورتی‌که شرکای تضامنی متعدد باشند، مسئولیت ایشان در مقابل طلبکاران شرکت و نیز روابط داخلی بین آن‌ها با یکدیگر، تابع مقررات شرکت تضامنی است. براساس مادۀ ۱۶۵ قانون مذکور، در شرکت مختلط سهامی، باید عبارت شرکت مختلط و لااقل اسم یکی از شرکای ضامن قید شود و مدیریت شرکت نیز با شریک یا شرکای تضامنی است و علاوه‌بر مجمع عمومی، باید هیئت نظارت مرکب از سه نفر از شرکا نیز تشکیل دهند.
شرکت مختلط غیرسهامی. براساس مادۀ ۱۴۱قانون تجارت. شرکتی تجارتی است که تحت اسم مخصوص، بین یک یا چند نفر شریک ضامن و یک یا چند نفر شریک با مسئولیت محدود، بدون انتشار سهام تشکیل می‌شود. مسئولیت شرکای سهامی محدود به میزان سرمایۀ آن‌ها در شرکت است. به تصریح مادۀ ۱۴۹ قانون تجارت. به استثنای تشکیل هیئت نظارت که خاص شرکت مختلط سهامی است، سایر احکام شرکت مختلط غیرسهامی، کمابیش شبیه شرکت مختلط سهامی است.
شرکت نسبی. براساس مواد ۱۸۳ـ۱۸۶ قانون تجارت شرکتی تجارتی است که تحت اسم مخصوص، بین دو یا چند نفر تشکیل شود و مسئولیت هریک از شرکا به‌نسبت سرمایه‌ای که در شرکت گذاشته متفاوت است. در اسم شرکت نسبی باید لااقل اسم یک نفر از شرکا ذکر شود. سرمایه در شرکت نسبی به سهام تقسیم نمی‌شود. سایر احکام شرکت نسبی و نحوۀ اداره آن‌ها، براساس مواد ۱۸۵ـ۱۸۹ قانون تجارت.، شبیه شرکت‌های تضامنی است.
شرکت تعاونی تولید و مصرف. مطابق با مادۀ ۱۹۰ قانون تجارت شرکت تعاونی تولید، شرکتی است که توسط عده‌ای از صاحبان مشاغل، که کار شرکای آن، تولید و فروش اشیا یا اجناس است، تشکیل می‌شود. نیز مطابق با ۱۹۲ و ۱۹۳ قانون تجارت. شرکت تعاونی مصرف، شرکتی است که برای مقاصد زیر تشکیل می‌شود: ۱. فروش اجناس لازم برای مصارف زندگی اعمّ از این‌که اجناس مزبور را شرکا ایجاد کرده یا خریده باشند؛ ۲. تقسیم نفع و ضرر، بین شرکا به نسبت خرید هریک از آن‌ها. شرکت تعاونی تولید یا مصرف، ممکن است به‌صورت شرکت‌های سهامی یا طبق مقررات مخصوصی که با تراضی شرکا ترتیب داده شده، تشکیل شود، ولی اغلب به‌صورت شرکت سهامی تشکیل می‌شود. وجه تمایز شرکت‌ها، موضوع فعالیت‌آن‌هاست، شرکت‌های تعاونی زیر نظر وزارت تعاون فعالیت می‌کنند.