طه حسین (مصر علیا ۱۸۸۹ـ قاهره ۱۹۷۳)
طه حسین (مصر علیا ۱۸۸۹ـ قاهره ۱۹۷۳)
منتقد، محقق، داستان‌نویس، مورخ، روزنامه‌نگار و مترجم مصری. در کودکی نابینا شد. پس از اخذ تعلیمات محلی و حفظ قرآن، در ۱۹۰۲ به الازهر رفت و از دو جلسۀ آخر درس محمد عبده بهره برد، لیکن علاقه و التزام عملی به نهادها، روش‌ها و ارزش‌های مدرسه‌ای نداشت. اغلب کلاس‌ها را تحریم کرد و به‌سبب صراحت در انتقاد، مقامات را با خود دشمن ساخت. به دانشگاه مصر (که بعدها دانشگاه قاهره نام گرفت) رفت (۱۹۰۸) و از محضر درس عرب‌شناسان اروپایی بهره‌ها برد. پایان‌نامه‌اش راجع به ابوالعلاء معری بود. طه حسین نخستین فارغ‌التحصیل این دانشگاه بود (۱۹۱۴). از فرانسه بورس تحصیلی، و با پایان‌نامۀ مطالعۀ تحلیلی و تطبیقی فلسفۀ اجتماعی ابن خلدون از سوربن دکترا گرفت و سال بعد نیز، موفق به اخذ دانشنامۀ دکترای دولتی شد. پس از بازگشت به مصر (۱۹۱۹)، استاد تاریخ باستان، و در ۱۹۲۵، استاد ادبیات عرب شد. با تألیف دربارۀ شعر جاهلی (۱۹۲۶)، و تردید در اصالت شعر پیش از اسلام، خشم مذهبیون و دیگران را برانگیخت، چنان‌که کتاب ممنوع و نویسندۀ آن محاکمه گردید. در ۱۹۳۰، اولین رئیس دانشکدۀ هنرها در مصر شد. فعالیت‌های حزبی‌اش، سرانجام، وی را به محرومیت از خدمات دولتی کشاند (۱۹۳۲). در ۱۹۴۰، به عضویت فرهنگستان زبان عربی برگزیده شد و به ریاست آن رسید. از ۱۹۴۶ تا ۱۹۴۹، انتشاراتی به نام نویسندۀ مصری را اداره می‌کرد. در آخرین دولت حزب وَفْد، از ۱۹۵۰ تا ۱۹۵۲، وزیر آموزش بود و به تقویت سیستم مدارس دولتی پرداخت و گرفتن شهریه را لغو کرد. بیش از ۶۰ کتاب (ازجمله شش رمان) و ۱۳۰۰ مقاله در زمینه‌‌های ادبی دارد. نثرش کلاسیک و زیبا و ظریف است. زندگی‌نامۀ تخیل‌آمیزش به‌نام الایّام، آن روزها، که به‌‌صورت پاورقی در الهلال (۱۹۲۶ـ۱۹۲۷) و سپس در قالب کتاب چاپ شد، از نخستین آثار ادبیات مدرن عربی است و به چندین زبان ترجمه شده است. طه حسین مدافع سرسخت خلوص زبان عربی و مخالف ادبیات عامه و در عین حال، ستایشگر آثار غربی، به‌ویژه فرانسوی، بود. در آیندۀ فرهنگ در مصر (۱۹۳۸) استدلال می‌کند که فرهنگ مصر بیشتر مدیترانه‌ای است تا شرقی؛ و در آن، از نوعی تجدد دفاع می‌کند که آن را نوسازی می‌خواند، نه نوآوری. بیشترین تأثیر طه حسین در نقد ادبی است، گرچه رویکرد زیبایی‌شناختی او روشمند نیست، امّا با نقد کاربردی‌اش، همچون سرمشقی برای نویسندگی خلاق، تأثیری ژرف بر ادبیات مصر و عرب نهاد. دولت‌ها، دانشگاه‌ها و فرهنگستان‌های عربی و اروپایی، افتخارات فراوان نثارش کردند و در ۱۹۴۹، آندره ژید وی را نامزد دریافت جایزۀ نوبل کرد. طه حسین، تا پایان عمر، شخصیتی محبوب و محترم باقی‌ماند، و عنوان غیررسمی پیر ادبیات عرب را داشت. برخی از آثار او که به فارسی هم ترجمه شده‌اند عبارت‌اند از آیینۀ اسلام؛ علی و فرزندانش؛ در زندان ابوالعلاء؛ آن روزها؛ در پیرامون سیره نبوی؛ و خواب‌های شهرزاد.