عالم

عالَم

اصطلاحی کلّی، در الهیات و علم کلام. مجموع موجودات به جز خداوند، و در علم نوین مجموع جهان مادّی (← کیهان). قدما آن را بر ۲ قسم می‌دانستند: عالم علوی (افلاک و ستارگان) و عالم سفلی (زمین و عناصر مادی) که «عالم کون و فساد» نیز خوانده می‌شد. به باور قدما، عالم علوی همواره بر دوام و فسادناپذیر است و عالم سفلی روی در فساد و تباهی دارد. عالم را به تعبیری دیگر به دو قسم «عالم جسمانی» و «عالم روحانی» هم تقسیم می‌کردند. متکلمان مسلمان، با استناد به قرآن این دو عالم را با عناوین گوناگون خوانده‌اند؛ مثلاً به عالم جسمانی عنوان عالم خلق و به عالم روحانی عنوان «عالم امر» داده‌اند. عناوینی چون عالم غیب و عالم شهادت و عالم مُلک و عالم ملکوت از دیگر عناوینی است که به این دو عالم داده‌اند. شهاب‌الدین سهروردی، عالم را به چهار شمار بخش کرده است؛ عالم انوار قاهره، که عالم عقول و ملائکۀ مقربین است، عالم انوار مدبره، که عالم نفوس است، عالم برزخیان، که عبارت است از عالم افلاک و ستارگان و عناصر و به موقع عالم حس است، و عالم صور معلّقۀ ظلمانیه و مستنیره، که عالم مثال و خیال است. حکما و عرفای مسلمان، به تأثیر از فلسفۀ نوافلاطونی، عالم غیب را نیز به دو عالم ملکوت و جبروت تقسیم کرده‌اند. ملکوت، عالم حقایق و عقول و ارواح است و جبروت، عالم اسما و صفات. ملاصدرا سه عالم برمی‌شمارد؛ عالم عقل و عالم خیال و عالم حس و تقسیم عالم به پنج عالم «اعیان ثابته»، «ملک»، «عقول و نفوس مجرده»، «مثال» و «انسانی» نیز در نزد عارفان پیرو ابن عربی مرسوم بوده است. برخی عارفان نیز از عالم کبیر (جمیع موجودات) و عالم صغیر (انسان که مظهر همۀ عوالم به‌شمار می‌رود) یاد کرده‌اند. برخی دیگر نیز از عالم لاهوت (مترادف با عالم غیب) و عالم ناسوت (مترادف با عالم مادی) نام برده‌اند. نیز ← سلسله_مراتب_هستی