ابن ابی الحدید، عبدالحمید (مداین ۵۸۶ـ ۶۵۵ق)
| عبدالحمید بن ابی الحدید | |
|---|---|
| زادروز |
مدائن ۵۸۶ق |
| درگذشت | بغداد ۶۵۵ق |
| ملیت | عراق |
| شغل و تخصص اصلی | شاعر و ادیب |
| شغل و تخصص های دیگر | فقیه شافعی |
| آثار | شرح نهج‌البلاغه |
| گروه مقاله | دین اسلام |
ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید (مدائن ۵۸۶ـ۶۵۵ق)
(نام عربی: عبدالحمید بن هبةالله بن محمد بن الحسین بن ابی الحدید ابوحامد عزالدین معتزلی) دانشمند، شاعر، ادیب، فقیه شافعی و اصولی معتزلی. در زادگاهش پرورش یافت و علم کلام و اصول را فراگرفت. سپس به بغداد رفت و نزد علمای مشهور آن‌جا، که بیشتر شافعی بودند، علم و ادب آموخت. آن‌گاه به‌سبب نزدیکی فکری با ابن عَلقَمی، وزیر دانشمند و ادیب شیعی‌‌مذهب مستعصم، آخرین خلیفه عباسی، در شمار کاتبان دیوان دستگاه خلافت درآمد و پس از آن، مناصب دولتی دیگری را به‌عهده گرفت. ابن ابی‌الحدید به هنگام حمله هلاکو به بغداد در آن شهر بود و محکوم به مرگ شد، اما به شفاعت ابن علقمی و وساطت خواجه نصیرالدین طوسی از مرگ نجات یافت. گزارشی که ابن ابی‌الحدید از آغاز هجوم مغول به ماوراءالنهر و خراسان و عراق و نهایتاً بغداد در شرح نهج‌البلاغۀ خود آورده، از منابع مهم و دست اول تاریخی در این موضوع است. وی در شعر طبعی رسا داشت و در انواع مضامین شعر می‌سرود، ولی مناجات و اشعار عرفانیش مشهورتر است. ابن ابی‌الحدید در اصول اعتقادی، معتزلی و در فروع عملی، شافعی بود و گفته‌اند که مشربی میان تسنن و تشیع داشت. تألیفات او را تا پانزده اثر برشمرده‌اند که مشهورترین آن‌ها شرح نهج‌البلاغه است که شهرت وی نیز به‌سبب تألیف همین کتاب است. او این کتاب را در بیست جزء و به نام ابن علقمی تألیف کرد. شرح نهج‌البلاغه مجموعه عظیمی از ادب، تاریخ و فرهنگ اسلامی است و نگارش آن چهار سال و هشت ماه طول کشید که به گفته خودش برابر با مدت خلافت امیرالمومنین علی (ع) است. برخی اهل تسنن به‌سبب گرایش‌هایی که وی در این کتاب به تشیع دارد، او را شیعه دانسته‌اند. مطالبی نیز در این کتاب آمده که با اعتقادات شیعه سازگار نیست، لذا برخی از علمای شیعه ردیه‌هایی بر آن کتاب نوشتند. ابن ابی‌الحدید کمی بعد از سقوط بغداد در همان شهر درگذشت. قسمتی از شرح نهج‌البلاغۀ وی با ترجمۀ احمد مهدوی دامغانی در تهران چاپ و منتشر شده است.