فلک الافلاک، قلعه
| قلعه فَلَکُ‌الاَفلاک | |
|---|---|
| نام فارسی | قلعه فَلَکُ‌الاَفلاک |
| کشور | ایران |
| استان | لرستان |
| نام‌های دیگر | دوازده برجی - نام پیشین: قلعه سپه |
| موقعیت | مرکز شهر خرم‌آباد |
| کاربری | تا دورۀ پهلوی مقر حکومتی و یا مرکز اداری و سیاسی حاکمان لرستان - در دورۀ رضاشاه پادگان - دورۀ محمدرضا‌شاه مدتی محل زندگی تبعیدیان سیاسی - در ۱۳۴۸ بایگانی راکد ارتش - در سال‌های ۱۳۵۴ و ۱۳۵۶ موزۀ مردم‌شناسی و موزۀ مفرغ‌های لرستان |
| مشخصات معماری | با ۵۳۰۰ متر مربع مساحت، ارتفاع بلندترین دیوار آن از سطح تپه ۲۲.۵ متر |
| زمان ساخت | دورۀ ساسانی |
| سازنده | ساختۀ شاپور اول |
فَلَکُ‌الاَفلاک، قلعه
دژی در مرکز شهر خرم‌آباد بر روی تپه‌ای به‌همین نام. تاریخ دقیق احداث بنا و نام سازندۀ آن روشن نیست. آن را دژ ـ شهر شاپور خواست، از دورۀ ساسانی و ساختۀ شاپور اول دانسته‌اند. مردم محل آن را «دوازده برجی» می‌نامند. نام فلک‌الافلاک احتمالاً در دورۀ قاجار بر آن نهاده شده است. در دورۀ رضاشاه پهلوی، قلعه سپه نامیده می‌شد. تا دورۀ پهلوی مقر حکومتی و یا مرکز اداری ـ سیاسی حاکمان لرستان بود و در هر دوره قسمت‌هایی به آن افزوده شده است. در دورۀ رضاشاه به پادگان تبدیل شد و در اواسط دورۀ محمدرضا‌شاه مدتی محل زندگی تبعیدیان سیاسی ازجمله آیت‌الله کاشانی و ناظرزادۀ کرمانی بود. در ۱۳۴۸ بایگانی راکد ارتش شد و در سال‌های ۱۳۵۴ و ۱۳۵۶ موزۀ مردم‌شناسی و موزۀ مفرغ‌های لرستان در آن تشکیل شد. ۵۳۰۰ متر مربع مساحت دارد و ارتفاع بلندترین دیوار آن از سطح تپه ۲۲.۵ متر است. رود کشکان از کنار آن می‌گذرد و در نزدیکی‌اش غار مسکونی پا سنگر از دورۀ پیش از تاریخ و چشمۀ گلستان قرار دارد. هشت برج از آجرهای بزرگ قرمز با تاق‌های مقرنس‌کاری دارد و در ورودی آن دو ستون با نمای آجری برجسته و تاق نما به‌چشم می‌خورد. ظاهراً در گذشته دوازده برج داشته، زیرا خیابان غربی آن به خیابان دوازده بُرجی شهرت دارد. همچنین سه دروازه و یک حیاط داشته است که احتمالاً در دورۀ قاجاریان به دو حیاط تبدیل شده است که اتاق‌های متعدد دارند. در حال حاضر قسمتی از آن موزه است و قسمتی به دانشگاه اختصاص دارد.