قزاق خانه
قَزّاق‌خانه
سازمان نظامی میانه دورۀ قاجار زیر نظر افسران روس. در ۱۲۹۵ق پس از دومین سفر ناصرالدین‌شاه به فرنگ و مشاهدۀ تشکیلات قزاق‌ها در روسیه و فرمان او مبنی‌بر انعقاد قرارداد میان دولت ایران و پنج افسر روس به ریاست ژنرال دومونته‌ویچ برای تشکیل یک گروه کشیک شخصی، تأسیس یافت. ساختمان قزاق‌خانه در تهران در محلی بود که بعدها خیابان سوم اسفند نام گرفت و باشگاه افسران در جای آن بنا شد. تشکیلات قزاق‌خانه، رفته‌رفته توسعه یافت و به بریگاد (تیپ) و سپس دیویزیون (لشکر) تبدیل شد. اندکی بعد شعبه‌های آن در شهرهای تبریز، اصفهان، مشهد، بابل و رشت نیز به‌وجود آمد. قزاق‌خانه نیرویی جدا از قشون ایران و مستقل بود و از ایرانیانی تشکیل می‌شد که زیر نظر افسران روس تعلیم می‌دیدند و از آن‌ها فرمان می‌گرفتند و در عمل نیروی اجرایی و نظامی سفارت و دولت روسیه در ایران به‌شمار می‌رفت و به انحای گوناگون در امور داخلی ایران دخالت می‌کرد. مهم‌ترین و معروف‌ترین مورد دخالت آنان سازماندهی و رهبری واقعۀ به توپ‌بستن مجلس شورای ملی در ۱۳۲۶ق به رهبری کلنل لیاخوف بود. رضاشاه پهلوی ابتدا از افسران قزاق بود و پس از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ش، به ریاست دیویزیون قزاق رسید. دیویزیون قزاق پایۀ تشکیل ارتش متحدالشکل ایران بود، و پس از تشکیل آن منحل شد.