مهاجرت کبری
مهاجرت کُبری
دومین مرحلۀ مبارزات ضداستبداد علما و گروه‌های وسیعی از مردم تهران که با تحصن در قم به صدور فرمان مشروطیت از سوی مظفرالدین شاه قاجار انجامید (۱۴جمادی‌الثانی ۱۳۲۴ق/۱۴ مرداد ۱۲۸۵ش). پس از گذشت چند ماه از مهاجرت صغری و خودداری شاه از اجرای خواسته‌های پذیرفته شدۀ علما و مردم مبنی‌بر درخواست علما، که عزل عین‌الدوله و تشکیل عدالتخانه بود، ناگزیر جمعی از علما، طلاب و تجار تهران در مسجد جامع تهران متحصن شدند، اما چون در محاصره و تنگنا قرار گرفتند به قم مهاجرت کردند و در بین راه نامه‌ای به مظفرالدین‌شاه نوشتند و بار دیگر خواستار عزل عین‌الدوله و تشکیل عدالتخانه شدند. آنان تهدید کردند که اگر وعده‌های شاه به جایی نرسد، به عتبات مهاجرت خواهند کرد. در این میان، گروهی از کسبه و اصناف و دانش‌آموزان و طلاب تهران به نشانۀ همدردی با مهاجران و نیز برای مصونیت از آزارها و تعدیات مأموران دولتی، به سفارت انگلیس پناهنده شدند و سرانجام مظفرالدین‌شاه در مقابل درخواست علما و مردم تسلیم شد و فرمان عزل عین‌الدوله و تأسیس مجلس مشورتخانه جهت «مشاوره و مداقّه در امور دولتی و مملکتی مصالح عامّه» یا «فرمان مشروطیت» را صادر کرد. به‌دنبال این فرمان، مهاجران به تهران مراجعت کردند و متحصنان سفارت از تحصن خارج شدند. مهاجرت دسته‌جمعی علما و مردم تهران به قم در تاریخ مشروطیت به مهاجرت کبری معروف است.