وکالت
وکالت
(در لغت به‌معنای کارسازی و حفظ) در اصطلاح حقوق یکی از عقود (← عقد) معیّن است که موضوع آن نیابت دادن و تفویض تصرّف در مال یا انجام کار معیّن است از جانب شخص به دیگری و برای زمان حیات (تفویض امر برای بعد از مرگ وصیّت نامیده می‌شود). به عبارت دیگر، وکالت عبارت است از نایب‌گرفتن برای تصرف در مال یا انجام کار و به‌همین لحاظ آن را استنابه (نایب‌گرفتن) نیز گفته‌اند. وکالتنامه سندی است که طی آن اختیار انجام موضوع وکالت به وکیل تفویض می‌شود. در قانون مدنی، مادۀ ۶۵۶ عقد وکالت را چنین تعریف کرده است: «وکالت عقدی است که به‌موجب آن یکی از طرفین، طرف دیگر را برای انجام امری نایب خود می‌نماید». وکالت‌دهنده را موکّل و طرف دیگر را وکیل گویند. تحقق وکالت منوط به قبول وکیل است. موضوع وکالت باید مشخص باشد و اگر به‌طور مطلق باشد، فقط مربوط به اداره‌کردن اموال موکل است (مادۀ ۶۶۱ قانون مدنی)، مثلاً وکالت در بیع، ناظر به انجام معامله است و وکیل حق دریافت ثمن را ندارد، مگر این‌که قرینۀ قطعی دلالت بر این کند که وکیل حق دریافت ثمن را نیز دارد (مادۀ ۶۶۵ قانون مدنی). وکالت از عقود جایز است و در نتیجه هریک از وکیل یا موکل می‌تواند هر زمان خواست، آن را فسخ کند. فسخ از ناحیۀ وکیل، عزل موکل است و از ناحیۀ موکل، استعفای از وکالت است. همچنین در صورت فوت یا جنون هریک از طرفین، ازبین می‌رود (مادۀ ۶۷۸ قانون مدنی). اگر وکالت ضمن عقد لازم اعطا شود نیز در صورتی‌که موکل ضمن عقد لازمی حق عزل وکیل را از خود سلب کند، وکالت به عقد لازم تبدیل می‌شود و در این‌صورت، جز با توافق طرفین یا به یکی از علل قانونی قابل فسخ نیست. به‌هرحال چنانچه موضوع وکالت ازبین برود یا موکل خود آن را انجام دهد، وکالت منفسخ می‌شود (مادۀ ۶۸۳ قانون مدنی). وکیل امین موکل محسوب می‌شود، به‌همین لحاظ قانون مدنی تکالیف و تعهدات خاص را برای وکیل پیش‌بینی کرده است. هرگاه براثر تخلف وکیل از این تکالیف و تعهدات خساراتی به موکل وارد شود بایستی از عهدۀ جبران آن برآید ازجمله آنکه وکیل باید در تصرفات و اقدامات خود مصلحت موکل را مراعات کند و از آنچه موکل بالصراحه به او اختیار داده یا برحسب قرائن و عرف و عادت داخل در اختیار اوست، تجاوز نکند. علاوه‌بر آن قانون مدنی، وظایف و تعهداتی را برای موکل نیز مقرر کرده است که مهم‌ترین این تکالیف آن است که تعهدات و اقداماتی را که وکیل از طرف او و به دستور او به‌عمل آورده انجام دهد. وکالت در دعاوی از نوع وکالت برای انجام کار است و آن عبارت است از تفویض اختیار به وکیل دادگستری به‌منظور مراجعه به محاکم دادگستری و طرح دعوی یا شکایت کیفری و دفاع دربرابر دعاوی و شکایت مطروحه علیه موکل. وکالت در دعاوی تابع مقررات خاصی است.