کمال الدین محمد خازن

کمال‌الدین محمد خازن

وزیر ایرانی سلطان مسعود سلجوقی. وی به مدت 7 ماه طی سال 533ق وزارت سلطان مسعود را داشته و اگرچه زمان کوتاهی در قدرت بوده، اما اصلاحات دیوانی، اقتصادی، نظامی و اجتماعی گسترده‌ای در برهه‌ای از حکومت متزلزل سلجوقیان اعمال کرده است. اصلاحات او در زمينه‌ی اقتصادی و مالی توانست برای مدت كوتاهی اوضاع نابسامان دولت سلجوقی را سر و سامان دهد و حتی برخی اصلاحات اجتماعی را هم در پی داشت. اصلاحات كمال‌الدين در زمينه‌ی سياسی هرچند تا حدی باعث كاهش اعتبار قدرت اميران نظامی گرديد، اما باعث اتحاد مخالفان شد و در نهايت توانستند او را از ميان بردارند. عبدالجليل قزوینی رازی در کتاب بعض المثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض او را شیعی دانسته است. اکثر منابع دوره‌ی سلجوقی وی را فردی شجاع، متهور، با کفایت، دادگر و با کیاست معرفی کرده‌اند.

کمال‌الدین محمد خازن در ابتدا خازن سلطان سنجر بود، بعد از آن به حکومت ری منصوب گردید. پس از درگذشت محمود بن محمد ملكشاه، هنگامی که سلطان مسعود سلجوقی عازم تسخیر ری شد، کمال‌الدین با او مقابله و جنگ کرد. ولی سرانجام به دست سلطان مسعود اسیر شد. سلطان مسعود از مقاومت و پشتکار کمال‌الدین که در حفظ مقام خود (حکومت ری) کرده بود، خوشش آمد به همین جهت پس از آزاد کردنش، مقام وزارت خود را به وی محول کرد. او در تنظیم امور ملک و ملت سعی کافی مبذول داشت، به طوری که نوشته‌اند در دولت سلجوقیان بعد از خواجه نظام‌الملک وزیری به مدیریت و لیاقت او نبوده است. «در ضبط اموال دیوانی زیاده از حد اعتدال کوشیده و ابواب منافع امرا و ارکان دولت را مسدود گردانید، لاجرم همگان کمر عداوت آن وزیر صایب تدبیر بر میان جان بستند و در کمینگاه غدر منتهز فرصت نشستند.»

در این میان قراسنقر، سرسلسله‌ی اتابکان فارس، بنا به تحریک بزرگان دربار سلطان مسعود که از قدرت نفوذ معقول کمال‌الدین ناراحت بودند و جلوی دزدی‌ها و تجاوزات آنها را گرفته بود، عازم همدان گردید و در نزدیکی‌های این شهر توقف کرد. او که شاهزادگان مدعی حکومت سلجوقی و ديگر اميران را با تطميع به همراه خود داشت به سلطان مسعود پیغام داد چنانچه سر وزیر خود را برای من نفرستی از همراهی و همکاری با تو خودداری خواهم کرد. سلطان مسعود سلجوقی که در مقابله با شورش اتابک ناتوان بود دستور داد سر کمال‌الدین را از تن جدا کرده و برای او فرستادند و قراسنقر نیز با ابراز رضایت به شیراز مراجعت کرد.

---

• وزارت در عهد سلاطين بزرگ سلجوقی، عباس اقبال آشتیانی؛ تهران، 1384
• دستورالوزراء، خواجه غیاث‌الدین بن همام‌الدین خوندمیر، تصحیح سعید نفیسی
• آثارالوزراء، سیف‌الدین حاجی بن نظام عقیلی؛ به كوشش جلال‌الدین محدث ارموی
• بعض المثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض، عبدالجلیل قزوینی رازی؛ به تصحيح جلال‌الدين محدث ارموی؛ تهران، 1358