اصلاندوز، شهرستان

اصلاندوز، شهرستان
استان	اردبیل
بخش	مرکزی، و بران
جمعیت	32,506نفر (1395ش)
موقعیت	مناطق شمال غربی ایران، در شمال غربی استان اردبیل، هم‌مرز با جمهوری آذربایجان و هم‌جوار با مناطق شمال شرقی آذربایجان شرقی
نوع اقلیم	معتدلِ مایل به گرم و نیمه‌خشک
ارتفاع از سطح دریا	حدود 170متر (مرکز شهرستان)
برخی بناها	تپۀ نادر (یا تپۀ نادری)
نام لاتین	Aslanduz
شهر ها و آبادی ها	شهر اصلاندوز

اصلاندوز، شهرستان (County) Aslanduz

تقسیمات شهرستان اصلاندوز براساس دهستان‌ها

واقع در مناطق شمال غربی ایران، در شمال غربی استان اردبیل، هم‌مرز با جمهوری آذربایجان و هم‌جوار با مناطق شمال شرقی آذربایجان شرقی، به مرکزیت اداری شهر اصلاندوز. کلمۀ اصلاندوز را در منابع به صورت‌های آصلاندوز و اسلاندوز نیز نوشته‌اند و آن را مرکب از دو کلمۀ آسلان (به معنی شیر) و دوز یا دوزی (به معنی زمین هموار) می‌دانند. اگرچه، براساس شواهد باستان‌شناختی و قرائن تاریخی، سابقۀ سکونت جوامع انسانی و برپایی آبادی در این منطقه به چندهزارسال پیش می‌رسد، اما پیشینۀ مستند این منطقه در اسناد تاریخی مربوط است به رویدادهای دورۀ نادرشاه و دورۀ اول جنگ‌های ایران و روس (1218ـ1228ق). در دو دسته روایت مختلف تاج‌گذاری نادرشاه را در تپۀ نادری (در شهر کنونی اصلاندوز) و قلعۀ اولتان (نزدیکی شهر پارس‌آباد) ثبت و ذکر کرده‌اند. در جنگ‌های ایران و روس، اصلاندوز به دلیل این‌که دروازۀ ورود به منطقۀ قفقاز بود، اهمیت زیادی داشت. در پایان دورۀ اول جنگ‌های ایران و روس، ارتش روسیه در اصلاندوز به سپاه ایران شبیخون زد و با وارد کردن تلفات و صدمات زیاد بر نیروهای ایرانی، دولت مرکزی ایران را وادار به پذیرش عهدنامۀ گلستان كرد؛ متعاقب آن تمامی قلمرو ایران در شمال ارس از دست رفت. در اولین تقسیمات کشوری معاصر ایران، اصلاندوز ده کوچکی از توابع دهستانِ مغانِ شهرستان اردبیل در استان سوم (آذربایجان شرقی) بود؛ بین سال‌های 1325 تا 1337 (در زمان تجمیع استان‌های آذربایجان شرقی و غربی) همچنان این روستا ابتدا از توابع شهرستان اردبیل و سپس جزو شهرستان مشکین‌شهر در استان آذربایجان بود؛ بین سال اخیر تا زمان شهرستان شدن پارس‌آباد (سال 1370ش) یکی از دهستان‌های بخش پارس‌آبادِ شهرستان‌های مشکین‌شهر و سپس مغان در استان آذربایجان شرقی بود؛ از سال 1370ش اصلاندوز یكی از بخش‌های دوگانۀ تشکیل‌دهندۀ شهرستان پارس‌آباد بود؛ در سال 1372ش با ایجاد استان اردبیل، پارس‌آباد در قالب یکی از شهرستان‌های این استان درآمد و آبادی اصلاندوز نیز به شهر ارتقاء یافت؛ نهایتاً، بنابر مصوبۀ هیأت دولت در تاریخ 7 اسفند 1397ش، با تغییرات و اصلاحاتی در شهرستان پارس‌آباد و بخش اصلاندوز، این بخش نیز با انتزاع از پارس‌آباد به شهرستان ارتقاء یافت.

شهرستان اصلاندوز متشکل است از 2 بخش، 4 دهستان (با حدود 60 روستای مسکونی) و 2 شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستان‌های اصلاندوز شرقی و اصلاندوز غربی، به مرکزیت شهر اصلاندوز)، و بخش بران (مشتمل بر دهستان‌های بران و قشلاق غربی، به مرکزیت شهر بران علیا). آبادی بران علیا در سال 1402ش به شهر ارتقاء یافته است. براساس جمعیت بخش اصلاندوز در سرشماری سال 1395ش، جمعیت این شهرستان 32,506نفر بوده، که از این مقدار حدود 20درصد ساکن شهر اصلاندوز و بیش از 80درصد ساکن نقاط روستایی بوده‌اند. این شهرستان که در منطقۀ تاریخی مغان واقع شده، از شرق با شهرستان‌های پارس‌آباد و بیله‌سوار، در جنوب با شهرستان مشکین‌شهر، در غرب با استان آذربایجان غربی (شهرستان‌های کلیبر و خداآفرین)، و در شمال با جمهوری آذربایجان محدود شده است.

شهرستان اصلاندوز با حدود 590کیلومترمربع وسعت و ارتفاع 170متر (در مرکز آن) دارای آب‌وهوای معتدلِ مایل به گرم و از لحاظ بارندگی جزو مناطق نیمه‌خشک است. اصلاندوز ناحیه‌ای كوهستانی است، و در عین حال این ناحیه كم‌ارتفاع‌ترین قسمت مرزی حوضۀ ارس به شمار می‌رود. رودخانۀ قره‌‌سو در این شهرستان و در نزدیکی شهر اصلاندوز به ارس می‌پیوندد. وجود دو رود رود ارس و قره‌سو و چندین سد کوچک و متوسط در اصلاندوز باعث آبادی آن در دهه‌های پس از انقلاب شده است. مردم این شهرستان به زبان ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند و شیعۀ دوازده‌امامی‌اند. شغل بیشتر اهالی شهرستان کشاورزی و دامداری و مهم‌ترین محصولات زراعی و باغی آنها گندم و سایر غلات و حبوبات، پنبه، میوه‌های جالیزی و صیفی‌جات، گیاهان علوفه‌ای، دانه‌های روغنی، شلیل، هلو، انار، آلو و آلوچه است. به دلیل وجود مراتع زیاد، پرورش دام‌های سبک و سنگین (گاو و گوسفند) بین عشایر و روستانشینان این شهرستان رونق زیادی دارد. از جمله مصنوعات دستی مرغوبِ اصلاندوز به قالی و قالیچه، ورنی (گلیم سوزنی)، جاجیم و آبگینه می‌توان اشاره کرد.

تپۀ نادر (یا تپۀ نادری) در کنار شهر اصلاندوز مربوط به هزارۀ اول پیش از میلاد تا اواخر سدۀ ۱۱ق و بقایای ۹ گورستان مربوط به هزارۀ اول پیش از اسلام از آثار تاریخی این شهرستان است.

---