چرام، شهرستان
| چرام، شهرستان | |
|---|---|
| استان | کهگیلویه و بویراحمد |
| بخش | بخش مرکزی و بخش سرفاریاب |
| جمعیت | 33,543نفر (1395ش) |
| موقعیت | مناطق مرکزی استان کهگیلویه و بویراحمد |
| نوع اقلیم | نواحی کوهستانی: سرد و نیمهمرطوب؛ مناطق پست (نواحی جنوبی): معتدلِ مایل به گرم و نیمه‌خشک |
| ارتفاع از سطح دریا | 750متر (مرکز شهرستان) |
| تولیدات و صنایع مهم | غلات، برنج، حبوبات و فرآورده‌های دامی |
| برخی بناهای مهم | محوطۀ تاریخی کمبوس بناری؛ قلعۀ شهرک چرام؛ مجموعۀ زیر بازار شهر چرام؛ باغ‌چشمۀ بلقیس |
| نام لاتین | Charam |
| شهر ها و آبادی های مهم | شهرهای چرام و سرفاریاب |
چرام، شهرستان (County) Charam
واقع در مناطق مرکزی استان کهگیلویه و بویراحمد، به مرکزیت شهر چرام. این شهرستان در نیمۀ دوم سال 1389ش با انتزاع بخش چرام از شهرستان کهگیلویه ایجاد شده است. چرام را از ریشۀ «چرا» و مرتبط با چراگاه و چراندن و نوع زندگیِ توأم با دامداری مردمانش دانسته‌اند. این منطقه در چند سدۀ اخیر زیستگاه طایفۀ چرام، از طوایف لر کهگیلویه، از گروه چهار بنیچۀ ایل جاکی بوده است. برپایۀ مستنداتی به نظر می‌رسد که زمان استقرار طوایف کنونی شهرستان چرام به دورۀ نادرشاه برگردد؛ اما پیش از آن نیز این منطقه ییلاق و قشلاق عشایر و همچنین سکونتگاه برخی اقوام پارس و کرد و ترک بوده است. براساس شواهد فرهنگی و باستان‌شناختی، پیشینۀ تاریخی این منطقه تا دورۀ عیلامیان و هزارۀ دوم پیش از میلاد قابل ردگیری است. بخش اصلی چرام جزو ارجان بوده است. چرام دو بخش سردسیری و گرمسیری دارد که در دورۀ ساسانیان در محدودۀ دو کورۀ (= بخش) مهم از پنج کورۀ فارس قرار می‌گرفت: کورۀ شاپور (شاپورخُره) و کورۀ قباد (قبادخُره). ارجان در دورۀ اسلامی نیز رونق داشت و حتی بلاد شاپور بخشی از آن بود و چرام از نواحی آن به شمار می‌رفت. این منطقه تا اواسط سدۀ پیش یکی از مناطق فارس بود و از آن پس بخشی از کهگیلویه به‌شمار آمد. در زمان حکومت رضاشاه، منطقۀ چرام از طرف خوانین بختیاری به عشایر چرامی اجاره داده شد. در همین دوره به دستور رضاشاه همۀ عشایر منطقه، از جمله عشایر چرام، یکجانشین شدند. در 1341ش، املاک چرام مشمول قانون اصلاحات ارضی شد و به کشاورزان واگذار گردید. منطقۀ چرام در اولین و دومین تقسیمات کشوری معاصر، تا قبل از سال ۱۳۵۵ش، به ترتیب بخشی از ایالت و استان فارس و خوزستان دسته‌بندی می‌شد. در اواخر این دوره، چرام به عنوان دهستانی در بخش کهگیلویه از شهرستان بهبهان قلمداد می‌شد. بخش چرام، سال 1354ش در شهرستان کهگیلویه تأسیس گردید و سال بعد روستای مرکز آن به شهر ارتقاء یافت. نهایتاً، این بخش همچنان که در ابتدا گفته شد در نیمۀ دوم سال 1389ش با انتزاع از شهرستان کهگیلویه خود به شهرستان ارتقاء یافت. شهرستان چرام متشکل است از 2 بخش، 4 دهستان (با حدود 120 روستا) و 2 شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستان‌های چرام و القچین[۱]، به مرکزیت شهر چرام)، و بخش سرفاریاب[۲] (مشتمل بر دهستان‌های سرفاریاب و پشته ذیلایی[۳]، به مرکزیت شهر سرفاریاب). براساس سرشماری سراسری سال 1395ش جمعیت شهرستان چرام 33,543نفر است؛ طبق اطلاعات مرکز آمار ایران و براساس سرشماری سال 1395ش، حدود 51درصد این مقدار شهرنشین و حدود 49درصد روستانشین و عشایر بوده‌اند. شهرستان چرام در نواحی شرقی با شهرستان بویراحمد، در شمال و غرب با شهرستان کهگیلویه، در جنوب غربی با شهرستان گچساران، در جنوب با شهرستان باشت و در جنوب شرقی با شهرستان رستم (در استان فارس) محدود شده است.
شهرستان چرام با ارتفاع 750متر (در مرکز شهرستان) و حدود 1,113کیلومترمربع مساحت، در مناطق کوهستانی و کوهپایه‌ای دارای اقلیم سرد و نیمهمرطوب و در دشت‌های پست جنوبی شهرستان دارای اقلیم معتدلِ مایل به گرم و نیمه‌خشک است. رشته‌کوه زاگرس مرکزی در این شهرستان امتداد دارد. رود فصلی تغار، از ریزابه‌های رود دهدشت، و همچنین رود نازمکان به علاوۀ چشمه‌های متعدد، اراضی کشاورزی و مراتع و باغ‌های این شهرستان را آبیاری می‌کند. نزدیک به 90درصد مساحت شهرستان چرام را منابع طبیعی تشکیل می‌دهد. پوشش طبیعی این مناطق شامل ۸۰درصد بلوط ایرانی و ۲۰درصدِ دیگر شامل درختان بنه، کیکم، بادام، زبان‌گنجشک و بیش از 70 گونۀ گیاهی دیگر است. شغل بیشتر مردم شهرستان کشاورزی و دامداری و محصولات عمدۀ آنها غلات، برنج، حبوبات، فرآورده‌های دامی، و صنایع دستی آنان قالیچه، گلیم، جوال و جاجیم است. شهر چرام دارای شهرک صنعتی است. مردم این شهرستان، قریب به اتفاق، لرِ بویراحمدی و پیرو مذهب شیعۀ دوازده‌امامی هستند.
از آثار تاریخی این شهرستان که به ثبت ملی رسیده‌اند به محوطۀ تاریخی کمبوس بناری در روستایی به همین نام (متعلق به دوره‌های پیش از اسلام)، قلعۀ شهرک چرام (متعلق به دوره‌های پس از اسلام)، مجموعۀ زیر بازار شهر چرام (متعلق به دوره‌های پس از اسلام)، باغ‌چشمۀ بلقیس در ۴ کیلومتری جنوب شرق شهر چرام (متعلق به دوره‌های پس از اسلام)، قلعۀ تاریخی تل‌گرد در شهر چرام (متعلق به دوره سلطنت محمدشاه قاجار)، و قلعۀ القچین سفلی در روستایی به همین نام (متعلق به دورۀ صفوی) می‌توان اشاره کرد.