چیچن ایتسا
چیچِن ایتْسا (Chichén Itzá)
شهر تولتک[۱] واقع در مکزیک، یکی از دولت ـ شهرهای مایایی در شبه‌جزیرۀ یوکاتان[۲]. درپی اسکان اقوام تولتک از مکزیک مرکزی این شهر در محل یکی از آبادی‌های پیشین قوم مایا ساخته شد و در حدود ۹۸۰ـ۱۲۲۰م (دوره‌های کلاسیک و بعد از کلاسیک)، به اوج شکوفایی رسید. خرابه‌های چند ساختمان مهم آن دوران باقی مانده است که شامل یک هرم بزرگ، معابدی با مجسمه‌ها و نقش‌برجسته‌های رنگی، یک رصدخانه، و چاه مقدس‌اند که قربانیان، ازجمله انسان‌ها، را در آن می‌انداختند. احتمالاً چیچن ایتسا را پتن مایا[۳]ها از ناحیۀ ساحلی خلیج مکزیک در حدود ۸۵۰م بنا کرده‌اند. درپی اشغال آن‌جا به دست تولتک‌ها، بسیاری از ساختمان‌ها را از روی الگوهای پایتخت پیشین خود در تولا[۴] ساختند. حکومت تولتک با سقوط شهر به‌‌دست اوناک کیل[۵]، فرمانروای دولت ـ شهر همسایۀ مایاپان[۶] در ۱۲۲۱م به‌پایان رسید. تا زمانی‌که اسپانیایی‌ها در قرن ۱۶، آن‌جا را فتح کردند شهر مدت‌ها متروکه مانده و به ویرانه تبدیل شده بود. عملیات حفاری را در این محل سیلوانوس گریسوولد مورلی[۷] بین ۱۹۲۴ و ۱۹۴۰ انجام داده است.