تجریش
تجریش (Tajrish)
مرکز شهرستان شمیرانات و منطقه‌ای کهن در تهران. امروزه یکی از محلات تهران به شمار می‌آید. از زمان سرشماری سراسری سال 1375ش به بعد، به دلیل پیوستن تجریش به شهر تهران و عدم امکان سرشماری جداگانۀ آن، جمعیتش همراه با جمعیت تهران اعلام می‌شود.
در منابع تاریخی قرن ۵ق، از تجریش با نام طَجرِشت یاد شده است. بعضی معتقدند که تجریش مخفف تَجَردَشت، به‌معنی قصرالدشت است؛ مانند قصرالدشتِ غرب تهران. در این ترکیب، تجر، به‌معنای «قصر» است. طغرل سلجوقی در تجریش کاخی ییلاقی داشت و در همان‌جا درگذشت. بنای تاریخی و مشهور امامزاده صالح از قرن‌های ۷-۸ق، در تجریش قرار دارد. در حیاط این امامزاده چناری بود که عمر چندصدساله داشت. تجریش در گذشته به محلۀ بالا و محلۀ پایین تقسیم می‌شد و تا دهۀ ۱۳۴۰ش، شمیرانی‌ها، نایینی‌ها، اصفهانی‌ها، خراسانی‌ها، شیرازی‌ها، یزدی‌ها، طالقانی‌ها و لرها ساکنان آن را تشکیل می‌دادند. امامزاده قاسم، دزاشیب، دربند و نیاوران، محله‌های بزرگ تجریشند.
تجریش در گذشته از دهات شمیران و ییلاق مردم تهران بود، مظفرالدین شاه قصر محمدیه را در آن‌جا بنا کرده بود و بسیاری از اعیان و اشراف، باغ‌ها و عمارت‌های ییلاقی در آن‌جا داشتند، ازجمله قهرمان میرزا سالور عین‌السلطنه که در دورۀ رضاشاه پهلوی، باغ او را برای کشیدن جادۀ قدیم شمیران (خیابان شریعتی کنونی) به دو نیم کردند و با تخته دور آن دیوار کشیدند و سال‌ها به باغ تخته‌ای شهرت داشت؛ باغ ظل‌السلطان که در همان دوره برای احداث خیابان سعدآباد به دو قسمت و بعدها باقی‌ماندۀ آن جزئی از زمین‌های باغ ملک شد؛ باغ معتضدیه در حدود دربند که سال‌ها در اجارۀ سفارت فرانسه بود و یکی از ساختمان‌های آن تا دهۀ ۱۳۷۰ش هنوز باقی بود؛ باغ مشیرالسلطنه که هنوز باقی است و باغ آصف‌الدوله که به کتابخانه تبدیل شده است. یکی از قدیمی‌ترین سینماهای تهران، سینما آستارا، در تجریش ساخته شده است. با تغییر وسایل حمل‌ونقل از درشکه و گاری به تاکسی و اتوبوس، رفت‌وآمد مردم تهران به تجریش به‌خصوص در تابستان‌ها افزایش یافت و در انتهای جادۀ قدیم، میدان تجریش (قدس کنونی) احداث شد، هتلی به نام ایران در آن‌جا تأسیس و رفته‌رفته تجریش جزئی از شهر تهران شد. میدان تجریش خیابان‌های شریعتی، نیاوران، دربند و ولی‌عصر را به یکدیگر می‌پیوندد. در اطراف پل تجریش بر روی رودخانۀ دربند، میدانی بنا شد که به سرپل تجریش شهرت یافت و گردشگاه مهم مردم تهران را تشکیل داد و کافه‌رستوران‌های بسیار در خیابان‌های مجاور آن برپا شد. ازجمله کافه‌رستوران فرد در جنوب غربی خیابان سعدآباد که خوانندگان مشهور، در آن برنامه اجرا می‌کردند. محوطۀ سرپل تجریش که بازاری بزرگ را تشکیل می‌داد، پس از حادثۀ سیل عظیم ۱۳۶۸ش، بازسازی و بازار آن برچیده شد و در بخشی از آن ترمینال اتوبوس‌های شهری به‌وجود آمد. در تجریش یخچالی بزرگ قرار داشت. بین ایستگاه و میدان سرپل تجریش گورستانی بزرگ بود. گورستان تجریش در دورۀ محمدرضا شاه پهلوی، به بیمارستان رضا پهلوی تبدیل شد که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بیمارستان شهدای تجریش نام گرفت. بازار قدیمی تجریش با پاساژها و بازارچه‌های متعدد از مراکز خرید مهم مردم تهران است. مسجد معروف گیاهی در تجریش قرار دارد. از خیابان‌های معروف آن می‌توان از کاشف (کوچۀ کمیسری سابق)، اسدی، مقصودبیک، واعظی، ثبت، دربند، جعفرآباد و سعدآباد نام برد. محلۀ تجریش در دهه‌های اخیر با راه‌اندازی ایستگاه مترو در ضلع جنوبی میدان قدس، به محلات مرکزی و جنوبی تهران وصل شده است.