تریپولیتانیا
تریپولیتانیا Tripolitania
ایالت سابق لیبی، که از سیرنائیکا[۱] در شرق تا تونس در غرب و از دریای مدیترانه تا صحرای افریقا (1.300 کیلومتر) امتداد می‌یابد. این ایالت در قرن 16 تحت تسلط ترک‌ها قرار گرفت، ایتالیا در 1912 آن را از چنگ ترک‌ها بیرون آورد و تصرف کرد. انگلستان نیز در 1942 آن را از تصرف ایتالیا درآورد و تا 1951 در تسلط خود داشت. در 1963 به قسمت‌های متعدد اداری تقسیم شد. بیشتر زمین‌های کشاورزی لیبی در این منطقه واقع شده است، که محصولات اصلی آن عبارت‌اند از گوجه‌فرنگی، مرکبات، گندم، جو، سیب‌زمینی، زیتون، انجیر، زردآلو، و خرما. بیشتر خط ساحلی آن پست و شنی است و بندرگاه‌های مناسبی در آن یافت نمی‌شود. در نزدیکی دریا این سرزمین هموار است، اما کوه‌های کم‌ارتفاعی در غرب، مرکز، و جنوب آن کشیده شده است. صید اسفنج‌های دریایی و ماهی تُن در طول ساحل انجام می‌شود، اما تریپولیتانیا عمدتاً سرزمینی کشاورزی است. جز در نزدیکی سرت[۲] و نیز در طول جبل نفوسه[۳]، نوار ساحلی حاصل‌خیز اصلی تقریباً فقط 30 کیلومتر عرض دارد. در طول ساحل درخت نخل و زیتون می‌کارند. در مناطق داخلی جو، گندم، زیتون، تنباکو، توت سفید، انجیر، آلو، خرما، و درخت مو کاشته می‌شود. این بخش سرزمین مناسبی برای رمه و گلّه است. در همین بخش از تریپولیتانیا استعمار ایتالیا بیشترین فشار خود را وارد آورد. بخش‌های داخلی‌تر پر از تپه‌های شنی است، که در زمان اشغال ایتالیا آن‌جا را با صنوبر، کاج، اقاقیا، و روبینیا جنگل‌کاری کرده بودند. در نواحی کوهستانی درخت مو، انجیر، و زیتون می‌کارند. در ناحیۀ زیر صحرا و نواحی دورتر فقط یونجه کاشته می‌شود، که منبعی از سلولز به شمار می‌رود. نواحی جنوبی‌تر به استثنای چند واحه، بیابان لم‌یزرع است. صادرات اصلی تریپولیتانیا عبارت است از تنباکو، خرما، انجیر، زیتون، انگور، آلو، نمک، جو، اسپرتو، پر شترمرغ، و اسفنج دریایی. واردات اصلی آن مواد غذایی، پنبه، و کالاهای فلزی است. مبادلات تجاری کاروانی مهمی نیز با سودان مرکزی دارد. منطقۀ نفتی اصلی لیبی در سرت واقع شده است، که از سواحل مدیترانه چندان دور نیست. تریپولیتانیا معدن ندارد، اما نمک آن با کیفیت است. آثاری از خانه‌ها، حمام‌ها، و معبدهای رومی برجا مانده است. تریپولیتانیا درازمدتی در زمان رومی‌ها از رفاه برخوردار بود. این سرزمین از نظر غلات و روغن زیتون بسیار غنی بود و غلۀ وارداتی روم را تأمین می‌کرد. در قرون بعدی، اعراب از سمت شرق آن را تسخیر کردند و دین جدید اسلام را آوردند. در قرن 16، تریپولیتانیا تحت سلطۀ ترک‌ها درآمد و در 1835 به یک ولایت (تقسیمات اداری) از امپراتوری عثمانی تبدیل شد. در اکتبر 1911 کل این سرزمین را ایتالیا به قلمرو خود منضم کرد. قرارداد اوچی[۴] در اکتبر 1912 این انضمام را به رسمیت شناخت. از آن به بعد تا جنگ جهانی دوم، تریپولیتانیا تحت نظر وزارت مستعمرات ایتالیا اداره می‌شد. سیاست ایتالیایی‌ها مبنی بر توسعۀ پرتکاپو در آغاز جنگ جهانی اول، هنگامی پایان یافت که شورشی در تریپولیتانیا صورت گرفت. با فرمانداری جوزپه ولپی[۵] (1921ـ1925) نظم برقرار شد. در 1919 مرزهای غربی با قراری که با فرانسه گذاشته شد مشخص گردید و در 1928 منطقۀ اشغالی کشور تا حد زیادی به سمت جنوب امتداد یافت. تریپولیتانیا در 1938 با سیرنائیک متحد شد و لیبی ایتالیا را تشکیل داد. در جنگ جهانی دوم ایتالیایی‌ها را از شمال افریقا بیرون راندند و نیروهای متفقین تریپولیتانیا را مانند سایر مستعمرات ایتالیا اشغال کردند. براساس قرارداد صلح (مادۀ 23)، ایتالیا از کلیۀ حقوق و عناوین مربوط به این منطقه دست کشید. در 1951 کمیسر انگلیسی مقیم تریپولیتانیا اختیارات باقی‌ماندۀ خود را به دولت فدرال پادشاهی لیبی منتقل کرد و تریپولیتانیا بخشی از آن شد.