انقلاب اسلامی ایران
انقلاب اسلامی ایران
انقلاب مذهبی و سیاسی مردم ایران به رهبری امامخمینی (ره) (۱۳۵۷ش) که به برچیده‌شدن نظام سلطنت پهلوی و استقرار جمهوری اسلامی در ۱۲ فروردین ۱۳۵۸ش انجامید. خواست ایجاد دگرگونی در ساختار سیاسی ایران ناشی از فقدان دو اصل اساسی در رویکرد حکومتگران پهلوی بود؛ اول، گرایش عمدۀ حکومت پهلوی به نوسازی‌ها و دگرگونی‌های سیاسی و فرهنگی، صرفاً براساس فرهنگ غربی بدون توجه به باورها و اعتقادات مذهبی ایرانیان و دیگر، برقراری استبداد سلطنتی و سرکوب مخالفان که به وقایعی چون مسجد گوهرشاد (۱۳۱۴)، مدرسۀ فیضیه (۱۳۴۱)، و واقعۀ ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ انجامید. وابستگی رژیم پهلوی به غرب و تبعیت کامل این رژیم از سیاست‌های استعماری منطقه‌ای انگلیس و امریکا و ترجیح منافع قدرت‌های بزرگ بر منافع ملی، سبب شد تا حکومت پهلوی مشروعیت و مقبولیت خود را نزد بسیاری از گروه‌های اجتماعی از دست بدهد. برنامه‌های ناکام توسعه، به‌ویژه از ۱۳۴۰ش به بعد که با اصلاحات امریکاییِ اجتماعی ـ اقتصادیِ انقلاب سفید آغاز شد، به نابودی‌های بنیان‌های کشاورزی و بروز سیل مهاجرت‌های روستاییان به شهرها و در نتیجه، نابسامانی‌های اجتماعی و اقتصادی انجامید که نارضایی روزافزون طبقات محروم و متوسط را سبب شد. ماجرای ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و کشتار کثیری از مردم و اهانت به باورهای دینی ملّت و تبعید امام (ره) شکافِ به‌وجود آمده بین مردم و حکومت را عمیق‌تر کرد. اختناق سیاسی و اعمال خشونت‌آمیز ساواک در شکنجه و آزار مخالفان رژیم، فساد مالی و اخلاقی خاندان پهلوی و بسیاری از دولتمردان و مدیران ارشد رژیم و بی‌اعتنایی آنان به اعتراض‌های مردم و رهبران دینی و سیاسی نیز از دیگر سو، بدبینی مردم را به هرگونه اقدامات اصلاحی رژیم و یأس آنان را سبب شده بود. رژیم شاه از اواخر ۱۳۵۵ش، ناگزیر، از شدت سانسور و سرکوب کاست و آزادی‌های سیاسی نسبی در کشور پدید آورد. احزاب، جمعیت‌ها و فعّالان سیاسی مستقل، بار دیگر سربرآوردند و شروع به فعالیت کردند. خواست اصلی آنان تأمین آزادی‌های بیان و قلم در چارچوب قانون اساسی و برگزاری انتخابات آزاد بود. برگزاری مجالس ختم متعدد در سوگ سیدمصطفی خمینی (فرزند ارشد امام) و علی شریعتی و حوادث متعاقب آن، به‌ویژه مقالۀ توهین‌آمیز روزنامۀ اطلاعات در ۱۷ دی ۱۳۵۶ در هتک حرمت امام موجب طرح مجدّد یاد و نام امام و به‌حرکت‌درآمدن توده‌های مذهبی‌‌ای شد که خواست اصلی‌شان بازگشت امامخمینی (ره) از تبعید بود. شدت عمل رژیم در سرکوب حرکت‌های مردمی و دستورات پیاپی و مؤکّد امام، مبنی بر ادامۀ مقاومت و مبارزه تا واژگونی رژیم شاه سبب شد تا تحرّکات سیاسی از بین تعداد معدودی فعال سیاسی به میان توده‌های مردم سرایت کند که رهبری آن را امامخمینی (ره) برعهده داشت و عملاً رهبر بلامنازع توده‌های انقلابی و از محبوبیت روزافزونی برخوردار بود. احزاب و جمعیت‌های سیاسی نیز برای حفظ وجاهت سیاسی خود، از خط‌‌مشی امامخمینی (ره) پیروی کردند و بدینترتیب سقوط سلطنت پهلوی و برقراری حکومت اسلامی به رهبری امامخمینی (ره)، شعار اصلی مردم شد. تظاهرات میلیونی مردم سراسر کشور در روزهای تاسوعا، عاشورا و اربعین ۱۳۵۷ش برضد رژیم پهلوی، نشانۀ تبعیت کامل مردم از خواسته‌های امامخمینی (ره) بود. ناکامی دولت‌ها یکی پس از دیگری در مدت‌زمانی بسیار کوتاه و فرار شاه از ایران نشان‌دهندۀ ناتوانی رژیم از تسلّط بر اوضاع بود. تشکیل شورای انقلاب در اوایل بهمن ۱۳۵۷ش، بازگشت امامخمینی (ره) در ۱۲ بهمن همین سال، تشکیل دولت مهندس مهدی بازرگان به‌فرمان امام در ۱۶ بهمن ماه ۱۳۵۷ش، اعلام همبستگی همافران نیروی هوایی به انقلاب، و سرانجام درگیری نظامی میان نیروهای گارد وفادار به رژیم با همافران و نیروهای مردمی، به نابودی سریع نیروهای گارد، تصرف پادگان‌ها و مراکز حسّاس نظامی و امنیتی رژیم و سرانجام صدا و سیما در روزهای ۱۹ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ش انجامید و بدینترتیب رژیم سلطنتی سقوط کرد و انقلاب اسلامی مردم ایران به پیروزی رسید. نیز ← پهلوی، سلسله؛ محمدرضاشاه پهلوی؛ خمینی، روح‌الله؛ ایران،_جمهوری_اسلامی.