ورزنه، شهرستان
| ورزنه، شهرستان | |
|---|---|
| استان | استان اصفهان |
| بخش | مرکزی و رودشت |
| جمعیت | 27,000نفر (برآورد سال 1395ش) |
| موقعیت | در مناطق مرکزی ایران و نواحی شرقی استان اصفهان |
| نوع اقلیم | معتدل مایل به گرم و از حیث بارندگی جزو نواحی خشک ایران |
| ارتفاع از سطح دریا | حدود۱,۴۸۰متر (در مرکز شهرستان) |
| تولیدات و صنایع مهم | فرش دستبافت، غلات، حبوبات، صیفی‌جات، سبزیجات، کنجد، پنبه و گیاهان علوفه‌ای |
| برخی بناهای مهم | مسجد جامع، پل تاریخی ورزنه، امامزاده شاه زین‌العابدین، قلعه قورتان |
| نام لاتین | Varzaneh |
| شهر ها و آبادی های مهم | ورزنه |
ورزنه، شهرستان (County) Varzaneh
واقع در مناطق مرکزی ایران و نواحی شرقی استان اصفهان، با مرکزیت اداری شهر ورزنه. در معنای کلمۀ ورز، یکی هم کشت و زراعت آمده و به نظر می‌رسد که ورزنه از همین ریشه باشد. نامِ دِزیه (ورزنۀ کنونی) مربوط است به قصبه‌ای در رستاق (و بعدتر بلوک یا ناحیۀ) رودشتِ اصفهان که از سده‌های آغازین دورۀ اسلامی رونق و آبادانی داشته. نام رودشت، در سده‌های متأخرتر و پیش از تقسیمات کشوری اواخر دورۀ قاجار و دورۀ رضاشاه به ناحیه‌ای اطلاق می‌شده که تقریباً مشتمل بر نواحی شهرستان‌های ورزنه و هرند کنونی بوده است. در اولین تقسیمات کشوری دورۀ معاصر (1316ش) با ایجاد بخشداری کوهپایه در شهرستان اصفهان (از توابع استان دهم)، روستای ورزنه از توابع دهستان رودشت بخش کوهپایه بود. این روستا در سال 1340ش به شهر تبدیل شد. در سال ۱۳۷۳ش بخش بن‌رود (به مرکزیت شهر ورزنه) با انتزاع دهستانهای رودشت شرقی و گاوخونی از بخش کوهپایه ایجاد شد. در سال 1400ش، براساس مصوبۀ هیأت وزیران در جلسۀ 3 مرداد همان سال، با تغییرات و اصلاحاتی در بخش‌های بن‌رود و جلگه، و انتزاع آنها از شهرستان اصفهان، به ترتیب از این دو بخش شهرستان‌های ورزنه و هرند ایجاد شد.
شهرستان ورزنه متشکل است از دو بخش، چهار دهستان (با بیش از 20 روستا با جمعیت دائمی و فصلی) و یک شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستانهای گاوخونی شمالی و گاوخونی جنوبی، به مرکزیت شهر ورزنه)، و بخش رودشت (مشتمل بر دهستانهای رودشت شرقی و کفرود[۱]، به مرکزیت روستای کفران[۲]). از آنجا که این شهرستان پس از سرشماری سراسری سال 1395ش تأسیس شده، براساس جمعیت بخش بن‌رود در سرشماری مذکور، جمعیت آن حدود 27,000نفر برآورد می‌شود، که از این مقدار حدود 65درصد ساکن شهر ورزنه و باقی روستانشینند. شهرستان ورزنه در شمال شمال با شهرستان کوهپایه، در غرب با شهرستان هرند، در جنوب با شهرستان جرقویه، و در شرق با استان یزد (شهرستان‌های میبد و اردکان) محدود شده است.
شهرستان ورزنه با حدود ۲,۲40کیلومترمربع وسعت و ۱,۴۸۰متر ارتفاع (در مرکز آن)، در منطقه‌ای جلگه‌ای بدون ارتفاعات مهم واقع شده است. از لحاظ آب‌وهوا جزو مناطق معتدل مایل به گرم و از حیث بارندگی جزو نواحی خشک ایران است. در صورت آب‌داشتن، رودخانۀ زاینده‌رود با جریان کلی غربی - شرقی، پس از گذشتن از شهرستان‌های اصفهان و هرند، در جنوب شرقی شهرستان ورزنه به تالاب گاوخونی می‌ریزد. این تالاب که بین شهرستان‌های جرقویه، میبد و عموماً ورزنه واقع شده، علاوه بر زاینده‌رود، مهم‌ترین عارضۀ طبیعی شهرستان است. مردم این شهرستان به زبان فارسی (گویش ولاتی یا ورزنه‌ای) که بازماندۀ زبان پهلوی است سخن می‌گویند و شیعۀ دوازده‌امامی‌اند. اقتصاد مردم ورزنه برپایۀ کشاورزی و دامداری، صنایع و صنایع دستی و مشاغل خدماتی استوار است. فرش دستبافت این شهرستان که به «فرش نايين» موسوم است، شهرت جهانی دارد. در مجاورت شهر ورزنه یک شهرک صنعتی با حدود 100 واحد کارگاهی راه‌اندازی شده. غلات، حبوبات، صیفی‌جات، سبزیجات، کنجد، پنبه و گیاهان علوفه‌ای مهم‌ترین تولیدات کشاورزی شهرستان ورزنه است.
مسجد جامع شهر ورزنه مربوط به دورۀ تیموریان، پل تاریخی ورزنه مربوط به دورۀ صفویه در قسمت شمال شهر ورزنه بر روی زاینده‌رود، امامزاده شاه زین‌العابدین مربوط به دورۀ صفویه و پیش از آن در ۲کیلومتری شرق ورزنه، و قلعۀ قورتان مربوط به دورۀ ساسانیان در دهستان گاوخونی و روستایی به همین نام از آثار تاریخی شهرستانند که به ثبت ملی رسیده‌اند.