عصر آهن
عصر آهن Iron Age
مرحلهای تکاملی در فناوری که طی آن سلاحها و ابزارها از آهن ساخته شد. عصر حجر[۱] و عصر مفرغ[۲] پیش از عصر آهن قرار دارند و از این رو این عصر در چارچوب نظام سه دورهای[۳] ماقبل تاریخ، آخرین مرحلۀ تکنولوژیک بهشمار میرود. آهن در حدود 1500 پم در نواحی غرب آسیا تولید شد، اما تا حدود 1000 پ م مادّهای نامرغوب تر از مفرغ انگشاته میشد؛ در این زمان فنون متالوژی[۴] بهبود یافتند، و با افزودن کربن به آهن در فرآیند آهنگدازی[۵]، فولاد بهدست آمد.آهنکاری[۶] به آرامی در مناطق گوناگون رواج یافت؛ حدود 900پم در اروپای مرکزی، و حدود 600پم در چین. هیئتی تحقیقاتی، فنون آهنکاری را در اواخر قرن 19 به جزایر فیجی[۷] معرفی کردند. فرهنگهای عصر آهن عباراتاند از هالشتات[۸] (برگرفته از نام کاوشگاهی در اتریش) و لا تن[۹] (برگرفته از نام کاوشگاهی در سوئیس). بهرهگیری اقتصادی از آهن، بهویژه برای کاربرد در وسایل کشاورزی و اسلحه، گام بلندی در پیشرفت فرهنگ مادّی بود. کانههای آهن، برخلاف مس و قلع که در ساخت مفرغ به کار میروند، در همه جا به فراوان در دسترساند، و همین امر رواج ابزارهای فلزی ارزان قیمت و بادوام را امکانپذیر ساخت. عصر آهن، همچنین، با ظهور نظامهای سلسلهمراتبی[۱۰]، همراه با قبیلهها و سرکردگان و مهتران، و تقویت استحکامات دفاعی، از قبیل دژتپهها و حصارها، مقارن بود. صنعت نمک در اقتصاد اقوام هالشتات، یعنی قدیمیترین فرهنگ عصر آهن در اروپای مرکزی، نقش عمدهای ایفا کرد. در قرن 19 گورستانی فوقالعاده غنی در هالشتات حفاری شد و گورهایی متعلق به دورۀ گذار از عصر مفرغ به عصر آهن آشکار شدند. اشیایی از هر دو فلز به دست آمد، و مرحلههای تطّور شمشیرهایی از جنس هر دو فلز، زمینهساز ایجاد گاهشماری نسبی[۱۱] شد. آخرین مناصب هالشتات پیشدر آمد نظامهای مبتنی بر سلسلهمراتبی سلتی انگاشته میشوند. نام این فرهنگ از نوعی کاوشگاه در دریاچۀ نوشاتل[۱۲] سوئیس گرفته شده است. فرهنگهای گوناگون لا تن، که سلتی بهشمار میآیند، بر اثر تماسهای تجاری میان تمدنهای پیشرفتۀ شهری مدیترانه و اجتماعات زراعت پیشۀ هالشتات در شمال کوههای آلپ[۱۳] شکل گرفتند. در این فرهنگ از آهن به فراوانی برای ساختن اشیای عمومی و وسایل نظامی، و از مفرغ و طلا عمدتاً برای ساخت زیورآلات استفاده میشد. در مناطقی که به امپراتوری روم[۱۴] پیوستند، عصر آهن جای خود را، بنابر اصطلاحات باستانشناختی، به دورۀ رومی[۱۵] میدهد. در جاهای دیگر، عصر آهن تا غلبۀ فرهنگ نویسا[۱۶]ی دیگری، که غالباً مسیحیت بود، ادامه مییابد. در اسکاندیناوی، پژوهشگران عصر آهن رومی[۱۷]، دورههای مهاجرتها و دورۀ وایکینگها[۱۸] را «عصر آهن» میانگارند. زیرا همگی عموماً دورههای ماقبل تاریخی (یا پیشاتاریخی[۱۹])اند و در دورههای تاریخی طبقه بندی نمیشوند. در انگلستان، عصر آهن از حدود 700پم آغاز میشود و تا هجوم رومیان در 43م ادامه مییابد. فرهنگ عصر آهن پس از این تاریخ نیز، بهویژه در کورنوال[۲۰]، همچنان ادامه یافت.