هایدن، یوزف (۱۷۳۲ـ۱۸۰۹): تفاوت میان نسخه‌ها

هایدِن، یوزِف (۱۷۳۲ـ۱۸۰۹)(Haydn, Joseph)<br/> [[File:41046600.jpg|thumb|هايدِن، يوزِف]]آهنگ‌ساز اتریشی. استاد بزرگ فرم سونات کلاسیک در قالب آثار متعدد مجلسی و ارکستری خود بود (او بیش از ۱۰۰ سمفونی ساخت). همچنین آثار کُرال، ازجمله اوراتوریوهای ''آفرینش''<ref>''The Creation''

</ref> (۱۷۹۸) و ''فصل‌ها''<ref>''The Seasons'' </ref> (۱۸۰۱)، را با الهام از آثار هَندل<ref>Handel </ref> ساخت. نخستین استاد بزرگ کوارتت زهی، و معلم موتسارت و بتهوون بود. هایدن در ۱۷۶۱ به‌خدمت خانوادۀ مجار اِسترهازی<ref>Esterházy</ref> درآمد، و مسئول سرگرمی‌های موسیقایی قصر آنان شد. آثار او عبارت‌اند از اپراها، موسیقی کلیسایی، و ترانه‌ها، همچنین «سرود امپراتور»، که به‌منزلۀ سرود ملی اتریش، و بعدها آلمان، برگرفته شد. هایدن در اتریش سفلا<ref> Lower Austria </ref> به‌دنیا آمد. فرزند یک چرخ‌ساز بود، و در ۸‌سالگی جزو خوانندگان کُر کلیسای جامع اِستِفانوس قدیس<ref>St Stephen’s Cathedral </ref> در وین شد که سرپرستی آن را گئورگ رویتِر<ref>Georg Reutter </ref> (پسر) برعهده داشت. پس از ترک مدرسۀ کُر در ۱۷۴۹، ابتدا مدتی را مستقل زندگی کرد و ارگ و ویولن می‌نواخت و تدریس می‌کرد. مدتی شاگرد ـ پیشخدمتِ آهنگ‌ساز ایتالیایی نیکلا پورپورا<ref>Nicola Porpora</ref> در وین بود، اما در زمینۀ آهنگ‌سازی، بیشتر دانسته‌هایش را با مطالعۀ آثار کارل فیلیپ امانوئل باخ<ref>Carl Philip Emanuel Bach</ref>، ''گرادوس آد پارناسوم''<ref>''Gradus ad Parnassum''</ref> اثر یوهان فوکس<ref> Johann Fux</ref>، و دیگران به‌دست آورد. نخستین ساخته‌هایش تاریخ همین سال‌ها را دارند، به‌ویژه موسیقی کلیسایی که شامل دو مس است. نخستین کوارتت زهی او در حدود ۱۷۵۵ برای بارون فورنبِرگ<ref> Baron Fürnberg </ref> ساخته شدند، که هایدن توسط او شغل سرپرست موسیقی دربار کُنت مورتسین<ref>Count Morzin</ref> را در ۱۷۵۹ به‌دست آورد. سال بعد درگیر ازدواجی نافرجام شد و در ۱۷۶۱ به استخدام خانوادۀ استرهازی درآمد، در ۱۷۶۶ در مقام کاپلمایتسر جانشین فرانتس گرِگور وِرنِر<ref> Franz Gregor Werner</ref> شد، و این سِمت را تا پایان عمر حفظ کرد. هایدن در قصر استرهازا<ref> Esterháza </ref> قسمت عمدۀ موسیقی سازی و اپراهای خود را ساخت. در آغاز سمفونی‌ها و قطعه‌های سازی برای شاهزاده می‌ساخت، و طی ده سال بیش از ۱۰۰ تریو برای ساز باریتون پدیدآورد. دوران بلوغ او در آهنگ‌سازی در ۱۷۶۴ با سمفونی شمارۀ ۲۲ (''فیلسوف''<ref>''The Philosopher'' </ref>) آغاز شد و طی دهۀ ۱۷۶۰ تا سمفونی شمارۀ ۴۹ (''لا پاسیون''<ref>''La Passione'' </ref>) ادامه یافت، و هایدن در هر یک از آثار این دوران نوآوری تازه‌ای ارائه می‌داد. نخستین کوارتت‌های زهی واقعاً استادانۀ او، دسته‌ای شامل شش قطعۀ اپوس ۲۰ (۱۷۷۲) بود و پس از آن‌ها نوبت به کوارتت‌های اپوس ۳۳ (۱۷۸۱) رسید، که ''شوخی''<ref>''The Joke'' </ref> و ''پرنده''<ref>''The Bird'' </ref> نیز در میان‌شان دیده می‌شد. هایدن با دسته قطعات اپوس ۵۰ (۱۷۸۷) خود به موتسارت ادای دین کرد؛ موتسارت پیش‌تر کوارتت‌های خود را به این آهنگ‌ساز بزرگ تقدیم کرده بود. در ۱۷۸۶ به سفارش کنسرت دو لا لژ المپیک<ref>Concert de la Loge Olympique </ref> در پاریس، شش سمفونی ساخت که سرشار از ابداع‌های فوق‌العاده و جلوه‌‌های ارکستری درخشان بودند، و برای نخستین‌بار نبوغ هایدن را در سطحی وسیع به‌جهان شناساندند. با مرگ شاهزاده نیکلائوس<ref>Prince Nikolaus </ref> در ۱۷۹۰، گروه موسیقی دربار پراکنده شد و هایدن، با این‌که عنوان و دستمزد خود را حفظ کرد، توانست دعوت ویولن‌نواز و مدیر نمایش، سالومون<ref>Salomon </ref>، را برای سفر به انگلستان بپذیرد. ساخت دوازده سمفونی در لندن شهرت او را به‌منزلۀ اصیل‌ترین آهنگ‌ساز این فرم در زمان خود تثبیت کرد. نوآوری هوشمندانه و ملودیک و بسط‌های متراکم و به‌هم‌تنیدۀ این آثار در کوارتت زهی بزرگی که در سال‌های ۱۷۹۱ـ۱۷۹۷ ساخته شدند (اپوس ۶۴، اپوس ۷۱، اپوس ۷۴، و اپوس ۷۶)، نیز کاربرد یافتند. هایدن در ۱۷۹۲ از دانشگاه آکسفورد<ref>Oxford University </ref> دکترای افتخاری دریافت کرد. با به‌قدرت‌رسیدن شاهزاده نیکلائوس دوم در ۱۷۹۵ بنای موسیقایی دربار استرهازی تاحدی احیا شد؛ مسئولیت هایدن ساختن سالی یک مس برای روز نام‌گذاری شاهزاده بود، که باعث ظهور شش مس بزرگ در سال‌های ۱۷۹۶ـ۱۸۰۲ شد. از ۱۸۰۳ کمتر به آهنگ‌سازی پرداخت و دوران بازنشستگی خود را در وین سپری کرد. با وجود پیشرفت‌های عظیمی که در زمینۀ شناخت و اجرای موسیقی هایدن در سال‌های اخیر حاصل شده است، همان گستردگی و حجم دستاورد او مرعوب‌کننده جلوه می‌کند، چنان‌که شناخت بیشتر او همچنان ضروری به‌نظر می‌رسد؛ برخی از آثارش هنوز منتشر نشده‌اند. ازجمله آثار اوست: اپرا ''آچیده''<ref>''Acide''</ref>، فِستا تئاتراله<ref>''Festa teatrale''</ref> (ضیافت نمایشی، آیزنشتات<ref> Eisenstadt </ref>، ۱۷۶۳)،''لاکانتارینا''<ref>''La Cantarina''</ref>،''استثنایی''<ref>''Lo Speziale''</ref> (۱۷۶۸)، ''خیانت بی‌فرجام''<ref>''L’infedeltà delusa'' </ref> (۱۷۷۳)، ''برخورد غیرمنتظره''<ref>''L’incontro improvviso''</ref>، ''دنیای ماه''<ref>''Il mondo della luna'' </ref>، ''پایداریِ حقیقی''<ref>''La vera costanza''</ref>، ''جزیرۀ متروک''<ref>''L’isola disabitata'' </ref>، ''وفاداری پاداش‌یافته''<ref>''La fedeltà premiata'' </ref>، اپراهای عروسکی ''فیلِمون و بوسیس''<ref>''Philemon und Baucis''</ref> (۱۷۷۳)، ''سبت جادوگران''<ref>''Hexen-Schabbas''</ref> (۱۷۷۳، مفقود)، ''دیدو''<ref>''Dido''</ref> (۱۷۷۶، مفقود)، مس‌ها ۱۴ مس ازجمله ''میسا روراته کویلی دِسوپر''<ref>''Missa Rorate coeli desuper''</ref> (۱۷۴۸)، ''میسابرِویس''<ref>''Missa brevis''</ref> در فا (۱۷۴۹)، ''میسا چِلِنسیس (مس سنت سِسیلیا)''<ref>''(Missa Cellensis (Cäcelienmesse'' </ref> در دو (۱۷۶۶)، ''میسا این هونورِم بی وی اِم (مس بزرگ ارگ)''<ref>''(Missa in honorem Bvm (Grosse Orgelmesse'' </ref> در می‌بمل (۱۷۷۱)، ''میسا سانکتی نیکلای''<ref>''Missa Sancti Nicolai''</ref> در سل (۱۷۷۲)، ''میسا برِویس (مس کوچک ارگ)''<ref>''(Missa brevis (Kleine Orgelmesse'' </ref> در سی‌بمل (۱۷۷۸)، کانتات‌ها و اوراتوریوها ''استابات ماتِر''<ref>''Stabat Mater'' </ref> (۱۷۶۷)، ''آپلائوسوس''<ref>''Applausus'' </ref> (تسوِتل<ref>Zwettl</ref>، ۱۷ آوریل ۱۷۶۸)، ''بازگشت توبیاس''<ref>''Il ritorno di Tobia''</ref> (وین، ۲ آوریل ۱۷۷۵)، ''هفت کلام آخر منجی ما بر صلیب''<ref>''Die Sieben letzten Worte unseres Erl sers am Kreuze/Seven Last Words'' </ref> (وین، ۲۶ مارس ۱۷۹۶)، سمفونی‌ها ۱۰۴ سمفونی ازجمله شماره‌های ۵ـ۱ (۱۷۵۸ـ۱۷۶۰)؛ شماره‌های ۸ـ۶، ''صبح، ظهر، شب''<ref>''Le Matin, le Midi, le Soir'' </ref> (۱۷۶۱)؛ شمارۀ ۳۰ در دو، ''هاله‌لویا''<ref>''Alleluja'' </ref> (۱۷۶۵)؛ شمارۀ ۳۱ در رِ، ''علامت شیپور''<ref>''Hornsignal'' </ref> (۱۷۶۵)؛ شماره‌های ۴۲ـ۳۲ (ح ۱۷۶۸)؛ شمارۀ ۴۳ در می‌بمل، ''مرکوری''<ref>''Mercury''</ref> (۱۷۷۲)؛ شمارۀ ۴۴ در می‌مینور،''سمفونی سوگواری''<ref>''trauer-sinfonie''</ref> (۱۷۷۲)؛ کنسرتوها چهار کنسرتو برای ویولن در دو، رِ، لا، و سل (۱۷۶۹ـ۱۷۷۱)؛ اپوس ۱ شماره‌های ۶ـ۱ (ح ۱۷۷۱)؛ اپوس ۱۷ شماره‌های ۶ـ۱ (ح ۱۷۷۲)؛ اپوس ۲۰ شماره‌های ۶ـ۱، کوارتت‌های خورشید<ref>Sun Quartets</ref>&nbsp;در می‌بمل، دو، سل مینور، رِ، فا مینور، لا (۱۷۷۲)؛ اپوس ۳۳ شماره‌های ۶ـ۱، کوارتت‌های روسی<ref>Russian Quartets</ref>&nbsp;در سی مینور، می‌بمل (''شوخی'')، دو (''پرنده'')، سی‌بمل، سل، رِ (۱۷۸۱)؛ آثار سازیِ دیگر ۳۲ تریوی پیانو، ۱۲۶ تریوی باریتون و آثار مجلسی دیگر؛ ۶۰ سونات پیانو (۱۷۶۰ـ۱۷۹۴).