رباعی: تفاوت میان نسخه‌ها

دربارۀ پیدایی رباعی، قدما افسانه‌ها پرداخته‌اند، اما آن‌چه که محتمل و بلکه مسلم است این که با توجه به شباهت این قالب با [[دوبیتی]] ([[فهلویات]]) و ترانه‌های عامیانه، پیدایش آن را به پیش از اسلام مربوط باید دانست. [[شمس قیس رازی، محمد (قرن ۷ق)|شمس قیس رازی]] در کتاب [[معجم فی معاییر اشعار العجم (المعجم...)|المعجم فی معائیر اشعار العجم]] حین حکایتی، [[رودکی، ابوعبدالله جعفر بن محمد (۳۳۰-۳۲۹ق)|رودکی]] را مبدع وزن رباعی دانسته و همچنین در کتاب [[تذکره الشعرای دولتشاه|تذکرۀ]] دولتشاه سمرقندی ضمن حکایتی دیگر ابداع این گونۀ شعری به زمان یعقوب لیث صفاری نسبت داده شده است. همچنان که گفته شد، این حکایات بیش‌تر از آن‌که واقعیت داشته باشند، بر یک نکتۀ دیگر اشاره دارند؛ این که به هرحال مبدع رباعی ایرانیان بوده‌اند. از اشارات برخی مولفان کتاب‌های صوفیه مشخص است که خواندن رباعی از اواخر قرن دوم و اوائل قرن سوم هجری، در جلسات [[سماع]] به زبان فارسی رایج و متداول بوده است. علاوه بر این‌ها استواری و پختگی رباعیاتی که در دواوین اولین شاعران فارسی‌گو دیده می‌شود هم بر قدمت این قالب تاکید دارد. از اواخر قرن 5ق، شاعران عرب هم به تبع ایرانیان به سرودن رباعی روی آوردند، اما توفیق چندانی در این قالب نداشتند؛ اگرچه قدیمی‌ترین رباعیات عربی هم که در کتاب‌ها ضبط شده، مربوط به شاعران ایرانی‌ست. پس از شاعران اولیۀ فارسی‌گو، بیش‌تر شاعران ایرانی رباعی سروده‌اند و برخی چون [[عطار، فریدالدین محمد (کدکن ۵۴۰ـ نیشابور ح ۶۱۸ق)|عطار نیشابوری]] (متوفی 635) و [[باخرزی، ابوالحسن علی بن حسن ( ـ۴۶۷ق)|ابوالحسن باخرزی]] و [[اوحدالدین کرمانی، حامد (کرمان ۵۶۷ـ بغداد ۶۳۵ق)|اوحدالدین کرمانی]] (دو شاعر و صوفی هم‌دورۀ عطار) مجموعۀ رباعیاتشان را در دیوانی مستقل تدوین و تحریر کرده‌اند: ''طربنامه'' (رباعیات باخرزی)، ''مختارنامه'' (عطار). اگرچه بسیاری از شاعران ایرانیِ دورۀ عراقی و پس از آن رباعیات بسیار خیال‌انگیز و طربناک و بدیعی سروده‌اند، اما به دلایل مختلف رباعیات [[خیام، عمر بن ابراهیم (نیشابور ۴۳۹ـ۵۲۶ق)|خیام]] که پس از گذر سده‌های بسیار، به احتمال چندین برابر سروده‌هایش به وی منسوب کرده‌اند، از قدیم معروف‌ترین نمونه‌های رباعی در ایران و بیرون از ایران بوده‌اند. با این حال همچنان که ذکر شد، اغلب شاعران قدیم فارسی‌گو در سرودن رباعی دستی داشته‌اند، کما این‌که در دواوین شاعرانی چون [[خاقانی شروانی|خاقانی]]، [[مولانا]]، عطار، [[سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم (غزنه ۴۷۳ ـ ۵۳۵ ق)|سنایی]]، [[بیدل دهلوی، عبدالقادر (عظیم آباد ۱۰۵۴ـ دهلی ۱۱۳۳ق)|بیدل]] و... نمونه‌های بسیار ارزشمندی درج شده است. نیز ذکر این نکته الزامی‌ست که از قدیم رباعیات عرفانی و شورانگیزی به [[ابوسعید ابی الخیر، فضل الله (میهنه ۳۵۷ق ـ۴۴۰ق)|ابوسعید اباالخیر]] منسوب است که مطابق قول مولف [[اسرارالتوحید]] در کلیت این انتساب باید شک کرد. در دوران معاصر از [[نیما یوشیج]] رباعی‌های زیادی به‌ جا مانده‌ و پس از او [[منصور اوجی]] با پرداختن به این شعر (با چاپ مجموعه رباعی ''مرغ سحر'')، حیات دوباره‌ای به رباعی داد. بعد از ابتدا کردن اوجی به رباعی‌سرایی، سیاوش کسرایی هم در این کار با او هم‌داستان شده است. پس از انقلاب اسلامی و با رویکرد مجدد به قوالب شعر سنتی که مورد حمایت حاکمیت هم بود، جر غزل، رباعی نیز مورد توجه شاعران قرار گرفت. این قالب در دهۀ 1360ش با رباعی‌های [[سید حسن حسینی]] و [[قیصر امین پور|قیصر امین‌پور]] به اوج خود رسید. از اواخر دهۀ 1370ش با اهتمام بیژن ارژن به سرودن رباعیات تصویری و گاه سوررئال و دنباله‌روی شاعرانی دیگر، موج نویی در رباعی‌سرایی راه افتاده است. در این دوره جز بیژن ارژن، چندین شاعر (از جمله جلیل صفربیگی و ایرج زبردست) کتاب‌هایی مستقل، از رباعیاتشان فراهم آورده‌اند.