میرزا اسدالله خان وکیل الملک

میرزا اسدالله خان وکیل ‌الملک

میرزا اسدالله خان وکیل‌الملک (تبریز 1252-قم 1319ق)

(ملقب به القابی همچون وکیل‌الملک و ناظم‌الدوله) کارمند وزارت خارجه در دورۀ قاجار، فرزند میرزا علی اصغر مستوفی تبریزی و برادر حاج میرزا محمد رفیع نظام‌العلماء. در 1301ق که وزير مختار ايران در پترزبورگ بود، ملقب به لقب "وکيل‌الملک" و در 1308ق که مأمور سفارت اسلامبول بود و به جای حاج شيخ محسن خان معيرالملک منصوب شد، ملقب به "ناظم‌الدوله" شد. او از 1301 تا اوايل 1304ق وزير مختار ايران در پترزبورگ بود. در 1304ق از آن‌جا احضار و پس از ورود، به جای مصطفی خان امير تومان حاکم اردبيل و خوی شد. تا 1310ق نیز سفير ايران در اسلامبول بود.

او در 1252ق (1215ش) در تبریز متولد شد. در خانواده‌ای اهل علم و سیاست پرورش یافت. پدرش از مستوفیان مهم تبریز و برادر بزرگش میرزا رفیع نظام‌العلماء از علما و ادبای بزرگ زمان خودش بود و دو برادر دیگرش با نام‌های میرزا محمود خان علاءالملک و فضل ‌الله خان وکیل‌الملک، از رجال وزارت امور خارجه بودند. میرزا اسدالله ‌خان در روسیه و عثمانی تحصیل کرد. پس از فارغ‌التحصیلی در 1246ش، به همراه یکی از بستگانش با نام میرزا عبدالرحیم‌ خان ساعدالملک، به سفارت ایران در پترزبورگ رفت و به عنوان کارآموز شروع به کار کرد. او پس از مدتی به درجۀ نایب اولی سفارت پترزبورگ رسید. در 1301ق، با مقام وزیر مختاری به سفارت ایران در سن پترزبورگ منصوب شد.

از رخدادهای مهم دوران سفارت میرزا اسدالله‌ خان، بر تخت نشستن الکساندر سوم امپراتور روسیه بود. ناصرالدین ‌شاه نیز به‌ همین مناسبت هیئتی را به ریاست برادرش عبدالصمد میرزا عزالدوله برای عرض تبریک به روسیه فرستاد که وکیل‌الملک نیز از جملۀ آنان بود. میرزا اسدالله خان در 1304ق به ایران احضار شد و با تلاش بسیار توانست برادرش میرزا محمود خان علاءالملک را به جای خود به وزارت مختاری روسیه منصوب کند. میرزا اسدالله خان در 1315ق وزیر دادگستری و در همان سال حاکم تهران شد. ریاست دارالشورای کبرای دولتی در 1317ق در دورۀ ناصرالدین ‌شاه و مظفرالدین‌ شاه، آخرین منصب او بود. ظاهراً به مرض فلج مبتلا شد و تصمیم گرفت برای درمان به فرنگ برود. اما در 1319ق (1280ش) در 67 سالگی فوت کرد و در آرامگاه خانوادگی‌اش در شهر قم مدفون شد.

پس از مرگش، پسرش میرزا یحیی خان ملقب به "ناظم الدوله" شد.