ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

'''سیمای طبیعی'''. سرزمین ایران که بخش اصلی فلات مرتفع ایران را تشکیل می‌دهد. از نظر وسعت هفدهمین کشور جهان است و بعد از عربستان سعودی دومین کشور پهناور خاورمیانه به‌شمار می‌آید. طول مرزهای آن ۷,۸۲۰ کیلومتر است که ۴,۱۱۰ کیلومتر آن را مرز خشکی و ۴,۶۱۰ کیلومتر را مرز دریایی و رودخانه تشکیل می‌دهد. ۵۵ درصد از پهنۀ کشور را کوه‌های بلند فرا گرفته و ۴۵ درصد دیگر را دشت‌های وسیع، جلگه‌های پهناور، دریاچه‌های متعدد، و شوره‌زار تشکیل داده است. رشته‌کوه‌های البرز، با درازای ۹۵۰ کیلومتر و ارتفاع میانگین ۳,۵۰۰ متر، همراه با کوه‌های شمال خراسان، دیوارۀ شمالی فلات ایران را تشکیل می‌دهند و بلندترین نقطۀ کشور، با نام آتشفشان خاموش دماوند، با ارتفاع ۵,۶۷۱ متر، و نیز علم‌کوه، با ارتفاع ۴,۶۵۰ متر، در بخش مرکزی آن جای دارند. گرانکوه زاگرس با درازای ۱,۴۰۰ کیلومتر و ارتفاع متوسط ۳هزار متر و نیز کوه‌های بشاگرد سراسر نواحی غربی، جنوب غربی، و جنوبی کشور را فراگرفته و قلّه‌های دنا با ارتفاع ۴,۴۰۹ متر؛ زردکوه، با ارتفاع ۴,۲۲۵ متر؛ و اُشترانکوه، با ارتفاع ۴,۰۵۰ متر، مرتفع‌ترین نقاط آن محسوب می‌شوند. رشته‌کوه‌های شمالی را کوه‌های پراکنده و ناپیوستۀ شرقی، که تا نواحی جنوب شرقی کشور امتداد دارند، به دیوارۀ جنوبی فلات ایران پیوند می‌دهند و آتشفشان تفتان، با ارتفاع ۳,۹۴۱ متر، بلندترین قلۀ آن‌ها به‌شمار می‌آید. درونبوم کشور با رشته‌های مرکزی که درازای آن به ۱,۴۶۰ کیلومتر می‌رسد، به دو نیمۀ شمال شرقی و جنوب غربی تقسیم می‌شود. نیمۀ شمال شرقی را دشت‌های عظیمِ کویر لوت، با وسعت ۹۵,۸۰۰ کیلومتر مربع، و دشت کویر، با وسعت ۹۷,۹۴۵ کیلومتر مربع فراگرفته که با کوه‌های ناپیوسته‌ای چون کوه نای‌بند، با ارتفاع ۳,۰۰۹ متر، ازهم جدا شده‌اند. نیمۀ جنوب غربی را نیز جلگه‌ها و دشت‌های پراکندۀ کوچک و بزرگی تشکیل داده است که تا کوه‌پایه‌های زاگرس گسترده‌اند. رشته ارتفاعات سه‌گانۀ کشور در شمال غربی به‌هم می‌پیوندند و فلات مرتفع آذربایجان را تشکیل می‌دهند که آتشفشان‌های سهند، با ارتفاع ۳,۷۰۷ متر، و سبلان، با ارتفاع ۴,۸۱۱ متر، مرتفع‌ترین نقاط آن محسوب می‌شوند. دنبالۀ جنوب شرقی رشته‌کوه‌های مرکزی و ارتفاعات جنوبی در استان کرمان به‌هم می‌پیوندند و فلات مرتفع کرمان را پدید می‌آورند که ارتفاع آن در کوه هزار به ۴,۴۶۵ متر و در کوه لاله‌زار به ۴,۳۵۱ متر می‌رسد. رودخانه‌هایی که از کوه‌های البرز سرچشمه می‌گیرند کوتاه، پرشیب، و خروشان‌اند. رودهای شمالی به دریای خزر می‌ریزند و رودهای جنوبی به‌سوی نواحی پست دشت کویر روان می‌شوند. رودخانه‌های گرگان، هراز، چالوس، جاجرود، و کرج و بسیاری دیگر از این کوهستان سرچشمه می‌گیرند و بزرگ‌ترین و پرآب‌ترین رودخانه‌های ایران از کوه‌های زاگرس سرازیر می‌شوند و کارون، (۸۹۰ کیلومتر)؛ سفیدرود، (۷۶۵ کیلومتر)؛ کرخه، (۷۵۵ کیلومتر)؛ دز، زاینده‌رود، قمرود، و رود زهره در این گروه قرار دارند. علاوه‌بر رودهای مزبور رودخانه‌های ارس، هری‌رود، و هلمند (هیرمند) که از موقعیت مرزی ممتازی برخوردارند، از کشورهای ترکیه و افغانستان سرچشمه می‌گیرند. دریاچه‌های ارومیه، بختگان، فامور، پریشان، و هامون صابری و شوره‌زارها و باتلاق‌های متعددی که از گوشه و کنار این سرزمین دیده می‌شوند از دریای پهناور تتیس از روزگار بس دور به‌جای مانده‌اند. ایران به ۳۰ استان تقسیم می‌شود و تهران، اصفهان، تبریز، مشهد، شیراز، اهواز، همدان، رشت، اراک، یزد، کرمان، کرمانشاه، سنندج، ارومیه، ساری و زاهدان از مهم‌ترین شهرهای آن به‌شمار می‌روند. ایران در خلیج فارس و تنگۀ هرمز دارای جزایری است که قشم، کیش، هرمز، ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک، هنگام، لارک، لاوان و خارک و چند جزیره و جزیرک دیگر از آن جمله‌اند. دامنه‌های شمالی البرز به جلگه‌های ساحلی بسیار حاصل‌خیز و زیبای دریای خزر منتهی می‌شود و جلگۀ پهناور و زرخیز خوزستان در دامنه‌های جنوب غربی کوه‌های زاگرس جای دارد. به جز بخش‌های شمالی البرز و جلگه‌های ساحلی دریای خزر و نیز آذربایجان و نواحی شمال و شمال غربی زاگرس، دیگر نواحی ایران جزء خشک‌ترین و کم‌بارش‌ترین نواحی جهان است. همین امر ایرانیان را از دیرگاه به اندیشۀ حفر قنات و ایجاد چاه‌های متعدد و استفاده از آب‌های زیرزمینی و کشاورزی دیم واداشته است که طول بعضی از رشته‌قنات‌ها گاه به ۵۰ کیلومتر می‌رسد. ارتفاعات البرز و زاگرس در تابستان‌ معتدل مایل به سرد و خشک و در زمستان سرد، پربرف، و یخبندان است. نواحی درونبومی ایران دارای تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های سرد و نسبتاً بارانی است و نواحی جنوبی و مشرف به خلیج فارس و دریای عمان تابستان‌های بسیار گرم و خشک و زمستان‌های معتدل و مطلوب دارد. میانگین دمای شهر تهران در دی‌ماه ۲.۲ درجۀ سانتی‌گراد و در تیرماه ۲۹.۴ درجۀ سانتی‌گراد است، و میانگین بارندگی سالانۀ آن به ۲۴۶ میلی‌متر می‌رسد. پوشش گیاهی بخش‌های شمالی البرز و کرانه‌های دریای خزر از درختانی چون راش، بلوط و دیگر درختان برگ‌ریز و مخروطی تشکیل شده، و پوشش نواحی شمالی و شمال غربی و مرکزی ارتفاعات زاگرس را درختان بلوط و کُنار پدید‌ آورده است و پیرامون کویرهای مرکزی را نیز گیاهانی مانند طاق و گز و امثال آن فرا گرفته است. برای جلوگیری از بیابان‌زایی و مهار شن‌های روان جنگل‌های مصنوعی وسیع ایجاد شده که روند توسعۀ آن همچنان ادامه دارد. حیات وحش ایران متنوع است و پستان‌دارانی چون خرس، پلنگ، یوزپلنگ، گرگ، روباه، شغال، آهو، کل، خرگوش، گورخر، انواع خزنده و پرندگان گوناگون را شامل می‌شود.