بیضایی، بهرام: تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده: 12467700.jpg | بندانگشتی|بهرام بیضایی|جایگزین=]]<p>نمایشنامه‌نویس، فیلمنامه‌نویس، و کارگردان ایرانی تئاتر و سینما. دلبستگی‌های او در مجموعۀ‌ آثارش (نمایشنامه‌، فیلم‌ و فیلمنامه)، عبارتند از مسألۀ هویت ‌گم‌شده‌، بازیابی اسطوره‌ها، حضور اشباح‌، جاذبه‌های‌ بصری‌، بازخوانی تاریخ‌، و گرفتاری‌های‌ اجتماعی‌ و روانی زن‌ در همۀ‌ دوره‌های‌ تاریخی‌. بیضایی تصویری‌ از تاریخ کهن‌ و معاصر ارائه‌ می‌دهد که‌ در آن‌ جهل‌، خرافات،‌ تناقض‌ها، و تعارض‌های‌ تاریخی‌ همواره‌ در شکل‌های‌ جدیدتر تکرار می‌شوند، و برخی از آنها ابعاد تشدیدیافته‌تری به‌ خود می‌گیرند. از این‌ نظر همۀ‌ آثارش‌، حتی‌ آنها که‌ شکل و ساختاری‌ معاصر و شهری‌ دارند، با هدف ‌بازشناسی نمونه‌های‌ کهن تاریخی‌ نوشته‌، ساخته‌، و پرداخته‌ شده‌اند، و اصطلاح‌ تاریخی‌ ـ نمادین‌ برازندۀ‌ آنهاست. بیضایی از زمان تحصیلش، نمایشنامه می‌نوشت ‌و تحقیق‌ می‌کرد. در نمایشنامه‌ها، فیلمنامه‌ها، و فیلم‌هایش همۀ‌ تجربه‌ها و دلبستگی‌هایش را دربارۀ‌ شیوۀ ‌روایت‌ حال‌ و گذشتۀ‌ تاریخی انسان به‌ نمایش گذاشته است، همچون ''عموسیبیلو'' (۱۳۴۹)، ''رگبار'' (۱۳۵۰)، ''غریبه و مه'' (۱۳۵۲)، ''کلاغ'' (۱۳۵۵)، ''چریکۀ تارا'' (۱۳۵۷)، ''[[شاید وقتی دیگر]]'' (۱۳۶۶)، ''[[مسافران (تلویزیون)|مسافران]]'' (۱۳۶۹)، ''[[سگ کشی (فیلم)|سگ‌کشی]]'' (۱۳۷۹) و ''وقتی همه خوابیم'' (۱۳۸۷). بیضایی به همان اندازه که در تکوین سنت نمایشنامه‌نویسی و همچنین تئاتر نوین ایران از مهم‌ترین و اثرگذارترین افراد است، به همان اندازه هم در سینما مؤلف و حائز اهمیت است.</p><p>از آن‌جا که شخصیت محوری همۀ فیلم‌های بلند بیضایی زنان بوده‌اند و با توجه به رویکرد محدود او در انتخاب بازیگران زن اصلی فیلم‌هایش، کل دوران فیلمسازی او را به سه دوره می‌توان بخش‌بندی کرد: دورۀ اول که دورۀ تجربه‌اندوزی او بوده نقش اصلی و محوری سه فیلم نخست او را [[معصومی، پروانه (تهران ۱۳۲۳ش)|پروانه معصومی]] بازی کرده؛ دورۀ دوم که زمان بروز و ظهور همۀ اندوختۀ بیضایی از سنت نمایش ایرانی، اسطوره، آیین‌ها، افسانه، نمادشناسی، تاریخ، و هنر سینماست نقش شخصیت‌های پیچیدۀ چهار فیلم بعدی او را [[تسلیمی، سوسن (رشت ۱۳۲۵ش)|سوسن تسلیمی]] که بازیگری برآمده از تئاتر بود بازی کرده که به اعتبار همین تعداد فیلم هم هنوز به عنوان بهترین بازیگر زن تاریخ سینمای ایران شناخته می‌شود؛ و دورۀ سوم که این نقش در آثار متأخر او (که از حیث شگردهای سینمایی پرداخته‌ترند) به بازیگری تئاتری دیگری به نام مژده شمسایی سپرده شده است. </p><p>پدر بیضایی، [[بیضایی، نعمت الله (کاشان ۱۲۸۲ـ تهران ۱۳۶۵ش)|میرزا نعمت‌الله بیضایی]] و عموی بزرگش [[ادیب بیضایی کاشانی، علی محمد (۱۲۶۰ـ ۱۳۱۲ش)|میرزا علیمحمّد ادیب بیضایی]] از شاعران طراز اول اواخر دورۀ قاجار و دورۀ پهلوی بودند. جز این، خاندانش از چند نسل پیش از او از تعزیه‌گردانان و ادبای برجستۀ ساکن آران کاشان بوده‌اند و همین ریشه باعث انس یافتن وی از کودکی با ادبیات و نمایش شد. بیضایی پس از رها کردن تحصیل ادبیات در دانشگاه تهران، به پژوهش در زمینۀ تعزیه و ریشه‌های نمایش در ایران پرداخت که حاصلش شد کتاب ''نمایش در ایران'' که معتبرترین پژوهش دربارهٔ نمایشِ سنّتی ایرانی است. نوشتن نقد و پژوهش و مطالب پراکنده دربارهٔ نمایش و سینما و موسیقی فیلم را از همین دورۀ ترک تحصیل (از سال 1338ش) در نشریات ''علم و زندگی''، ''هنر و سینما''، ''آرش''، ''کیهان ماه،'' مجلهٔ ''موزیک ایران'' و ''مجلۀ موسیقی'' آغاز کرد. از آغاز دهۀ 1340 به صورت جدی به نوشتن نمایشنامه پرداخت و در میانۀ همین دهه با اجرای چندین نمایشنامه‌اش، در کنار [[اکبر رادی]]، [[ساعدی، غلامحسین (تبریز ۱۳۱۴ـ پاریس ۱۳۶۴ ش)|غلامحسین ساعدی]]، [[فرسی، بهمن (تبریز ۱۳۱۲ش)|بهمن فرسی]] و معدودی دیگر، به عنوان یکی از ارجمندترین و شاخص‌ترین نمایشنامه‌نویسان نوگرای ایرانی شناخته شد که سنت نمایش فارسی را به تئاتر نو پیوند زدند. در سال 1349 فیلم کوتاه ''عموسبیلو'' و سال بعد اولین فیلم بلندش ([[رگبار|''رگبار'']]) را ساخت. در مجموع از آغاز کار وی تاکنون 14 نمایشنامۀ او توسط خودش بر روی صحنه برده شده است، 10 فیلم بلند را نوشته و کارگردانی کرده، برخی نمایشنامه‌هایش توسط افراد مختلف به روی صحنه برده شده، فیلمنامه‌ای از او توسط [[اسدی، شهرام (سلماس ۱۳۳۳ش)|شهرام اسدی]] کارگردانی شده ([[روز واقعه]]) و دو فیلمنامه‌اش توسط [[کیمیایی، مسعود (تهران ۱۳۲۰ش - )|مسعود کیمیایی]] (فیلم سینمایی ''خط قرمز'') و رفیع پیتز (فیلم ''فصل پنجم'') در آثار سینمایی‌شان اقتباس شده است. بیش‌تر از این کارهای ساخته و اجرا شده، فیلمنامه و نمایشنامه در کارنامۀ اوست که مجوز اجرا و ساخت نگرفته‌اند یا در صورت صدور مجوز منعی برایش ایجاد کرده‌اند.</p>