امام حسین و واقعه عاشورا در هنر: تفاوت میان نسخه‌ها

تاثیر قیام امام حسین در هنرها. زندگی [[امام حسین]] و واقعۀ کربلا از همان سال‌ها و سده‌های آغازین تاکنون در '''هنر و ادبیات''' اعراب و ایرانیان تأثیر و نمود بارزی داشته؛ اگرچه در آغاز شاعران شیعی با تقیه در مذهب خود به این مساله پرداخته‌اند. نخستین مرثیه‌سرایان حسین خانوادۀ او بوده‌اند. موفق بن احمد خوارزمی در مقتل الحسین، اولین سروده‌های عاشورایی عربی پس از واقعه را به «عقبه بن عمرو سهمی» شاعر سدۀ اول هجری، نسبت می‌دهد.<ref>https://www.karbobala.com/articles/info/537</ref> پس از او شاعران عربی چون [[کمیت بن زید اسدی]]، ابوهاشم اسماعیل بن محمد (معروف به [[سید حمیری، اسماعیل (بصره ۱۰۵ـ ح ۱۷۳ق)|سید حمیری]])، [[دعبل خزاعی، محمد بن علی رزین (۱۴۸ـ۲۴۶ق)|دعبل خزاعی]] و ذوالحسین ابوالحسن محمد بن ابی احمد حسین بن موسی (معروف به [[شریف رضی]]) مراثی معروفی در سوگ امام حسین گفته‌اند. در شعر فارسی نخستین بار [[کسایی مروزی، علی (مرو ۳۴۱ـ اوایل قرن ۵ق)|کسایی مروزی]] در قرن 4 هجری و در سده‌های بعد تا زمان حکومت شیعی [[صفویه]] شاعران شیعی و سنی بسیاری یا به صورت مستقل یا اشاره‌وار به این واقعه پرداخته‌اند. از جمله کسانی چون [[ناصرخسرو قبادیانی|ناصرخسرو]]، [[عمعق بخارایی]]، [[فلکی شروانی، محمد (۵۰۰/۴۹۰ ـ۵۷۷/۵۸۷ق)|فلکی شروانی]]، [[عبدالرزاق اصفهانی|جمال‌الدین محمد اصفهانی]]، ظهیرالدین فاریابی، [[عطار، فریدالدین محمد (کدکن ۵۴۰ـ نیشابور ح ۶۱۸ق)|عطار نیشابوری]]، [[مولوی، جلال الدین محمد (بلخ ۶۰۴ـ قونیه ۶۷۲ق)|مولوی]]، [[سیف فرغانی، محمد ( ـ آق سرای ۷۰۵ـ۷۴۹ق)|سیف فرغانی]]، [[خواجوی کرمانی، محمود بن علی (کرمان ۶۸۹ـ شیراز ۷۵۳ق)|خواجوی کرمانی]]، [[سلمان ساوجی، سلمان بن محمد ( ـ ساوه ۷۷۸ ق)|سلمان ساوجی]] و [[فغانی شیرازی|بابافغانی شیرازی]]. در دورۀ صفویه، هم‌زمان با رسمیت یافتن مذهب شیعه، ترکیب‌بند دوازده‌بندی [[محتشم کاشانی، علی ( ـ کاشان ۹۹۶ق)|محتشم کاشانی]] با مطلع «باز اين چه شورش است كه در خلق عالم است؟/ باز اين چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است؟» تاثیر شگرفی بر شعر آیینی سده‌های بعد (تاکنون) گذاشت.

در '''هنرهای نمایشی''' حماسۀ عاشورا و وقایع مرتبط با آن نخستین بار در دورۀ صفویه و به احتمالِ بیشتر در اواخر این دوره به صورت [[تعزیه]] نمود پیدا کرد. تعزیه در دوره‌های بعد و خاصه در زمان قاجار به تدریج با حرکت به سمت هنری‌تر شدن تکامل یافت و در زمان شاهان قاجار تکایایی برای این شکل نمایش تعبیه شد. مهمترین تکیه‌ای که در دورۀ قاجاریه در آن تعزیه اجرا می‌شد، [[تکیه دولت]] بود که در سال 1248ش به دستور [[ناصرالدین شاه قاجار|ناصرالدین شاه]] با گنجایش 20 هزار نفر ساخته شد.<ref>https://jhss.ut.ac.ir/article_52746.html</ref> بعد از ناصرالدین شاه تکیه دولت و تعزیه‌خوانی تا زمان پهلوی دوم گاه توسط علمای دینی و فقها و گاه توسط حاکمان ممنوع شد. با رونق گرفتن سینما و تلویزیون نیز به دلایلی که مهم‌ترین آن مخالفت علمای دینی با تصویر کردن چهرۀ معصومان و گاه خانوادۀ آنها بوده هنرمندان همواره با موانع و چالش‌های جدی‌ای در کارشان همراه بوده‌اند. با این‌همه معدود آثاری که در سینما و تلویزیون حول محور عاشورا و زندگی امام حسین ساخته شده‌اند را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد: الف) آثار تاریخی که شرح بخش یا اتفاقی مرتبط با خود عاشورا هستند. ب) آثاری که سعی داشته‌اند برای عاشورا مابه‌ازایی در جهان امروز بیافرینند و به اصل واقعه نقبی استعاری بزنند. از جملۀ آثار سینمایی و مجموعه‌های تلویزیونی موفق که همگی در سال‌های پس از انقلاب اسلامی ساخته شده‌اند و به صورت مستقیم به قیام عاشورا یا حوادث مرتبط به آن پرداخته‌اند به این موارد می‌توان اشاره کرد: سفیر (فیلم سینمایی- 1361)؛ روایت عشق (مجموعه تلویزیونی- 1364)؛ [[روز واقعه]] (فیلم سینمایی- 1373)؛ معصومیت از دست رفته (مجموعه تلویزیونی- 1382)؛ مختارنامه (مجموعه تلویزیونی- 1382)؛ طفلان مسلم (مجموعه تلویزیونی- 1387)؛ رستاخیز (فیلم سینمایی- 1391).