آئینه سکندری

Ayine-ye sekandari (Alexandrian Mirror) (book)

تصویر جلد یکی از چاپ‌های قدیم کتاب

کتابی درباره‌ی تاریخ ایران باستان، تألیف میرزا آقاخان کرمانی. نویسنده در این کتاب مطالب تاریخی و افسانه‌ای را درهم آمیخته و برای کلمات فارسی معانی و ریشه‌های بی‌اساس آورده است. آئینه‌ی سکندری شامل تاریخ ایران از آبادیان تا فوت پیامبر (ص) است. البته طرح اولیه آن مشتمل بر مجموعه‌ای سه جلدی از آبادیان تا دوره‌ی سلاطین قاجار و ظهور شیخیه و بابیه و دجال‌ها بوده، اما نویسنده تنها موفق به نگارش جلد اول آن در تاریخ ایران باستان شده است.

کتاب مشتمل است بر دیباچه‌ای که نویسنده در آن به بیان علت تالیف اثر پرداخته و در بخشی از آن با عنوان مقدمه به فایده‌ی تاریخ می‌پردازد. وی به دنبال آن در پنج گفتار تاریخ ایران را از آبادیان تا فوت پیامبر (ص) بیان می‌کند. گفتار نخستین، مباحث تاریخ آبادیان، آجامیان، زرتشت، ماردوشان، کاوه، فریدون و فرزندانش، ایام فطرت و عصر پهلوانی، افسانه‌های قدیم، علوم و صنایع و آشور و بابل را دربر می‌گیرد. گفتار دوم، دارای فصول مادها، هخامنشیان و نیز تاریخ یونان و مصر تا حمله‌ی اسکندر است. گفتار سوم حمله‌ی اسکندر، سلوکیان، اشکانیان و تاریخ روم را بررسی نموده است. گفتار چهارم به مباحث ساسانیان و حمله‌ی اعراب و نیز دیدگاه مولف درباره‌ی تاریخ ایران اختصاص دارد. گفتار پنجم، تاریخ عرب و ظهور پیامبر (ص) تا فوت او را دربر میگیرد. این اثر دارای یک بخش پایانی، با عنوان «خاتمه» می‌باشد که مولف در آن از اهالی ایران و روحانیان و دولتمردان، احیای عظمت و مجد ایران و در پیش گرفتن اقداماتی برای پیشرفت ایران را خواستار شده است.

این کتاب تا پیش از تاریخ باستان مشیرالدوله پیرنیا مهم‌ترین اثر به قلم ایرانیان، درباره‌ی تاریخ ایران باستان بوده است. اما اهمیت آن نه به این دلیل، بلکه به خاطر دیدگاه مولف درباره‌ی تاریخ و شیوه‌ی تاریخ‌نگاری است. برای این که وی سنت تاریخ‌نگاری ایران را در کتاب به نقد می کشد. آقاخان کرمانی در نگارش این اثر، از دستاوردهای باستان‌شناسی و پژوهش‌های تاریخی غربی‌ها استفاده‌ی زیادی کرده است. همین امر مطالب صرفاً تاریخی این اثر را برای عصر ما که با دیدگاه‌ها و یافته‌های جدیدی درباره‌ی تاریخ باستان مواجه هستیم بی‌اعتبار می‌کند. اما او در استفاده از این اثر گاه به نقد آنها نیز پرداخته است.

آئینه سکندری نخستین بار در سال 1326ق توسط وزارت معارف چاپ و در سال‌های اخیر (1395ش) توسط انتشارات دنیای کتاب در 456صفحه تجدید چاپ شده است.

---

منابع

• دانشنامۀ مزدیسنا، جهانگیر اوشیدری، تهران: نشر مرکز، چاپ دوم: 1378