صنیع الدوله، مرتضی قلی خان (۱۲۷۳ـ ۱۳۲۹ق)

صنیع‌الدّوله‌، مرتضی‌قلی‌خان (۱۲۷۳ـ ۱۳۲۹ق)

مرتضی‌قلی‌خان صنیع‌الدّوله‌
زادروز	۱۲۷۳ق
درگذشت	۱۳۲۹ق
ملیت	ایرانی
تحصیلات و محل تحصیل	دارالفنون (1288ق) و مدرسۀ صنعتی برلین (1293)
شغل و تخصص اصلی	سیاستمدار
لقب	صنیع‌الدوله
آثار	رسالۀ راه نجات (تهران، 1325ق) در فواید تأسیس راه‌آهن
گروه مقاله	تاریخ ایران
خویشاوندان سرشناس	علیقُلی‌خان مُخْبِرُالدّوله (پدر)

نماینده و اولین رئیس مجلس شورای ملی و وزیر در دورۀ قاجار. فرزند علیقُلی‌خان مُخْبِرُالدّوله بود و در ۷سالگی از غلام‌بچگان دربار شد و تحصیلات عالیۀ خود را در دارالفنون (۱۲۸۸ق) و مدرسۀ صنعتی برلین (۱۲۹۳) به پایان رساند. در۱۲۹۷ق به ایران بازگشت و نخست در تلگرافخانه و سپس در وزارت معادن به‌کار پرداخت. سپس برای سفارش خرید کشتی به آلمان رفت و در تهران کارخانۀ نخ‌ریسی دایر کرد (۱۳۰۰ق). به‌همین مناسبت، در ۱۳۰۴ق. ملقب به «صنیع‌الدوله» شد. در۱۳۱۴ق وزیر امورخارجه شد، ولی یک سال بعد براثر گروگذاشتن نقره‌های پشتوانه، در بانک استقراضی روس برکنار گردید و در ۱۳۱۶ق سرپرست ادارۀ پست شد. وی همچنین کشتی مظفّری را برای مظفرالدین‌شاه از انگلستان خرید (۱۳۲۰ق) .مرتضی‌قلی‌خان نمایندۀ اعیان و مَلّاکان در دورۀ اول مجلس شورای ملی بود و به ریاست مجلس نیز انتخاب شد (۱۳۲۴ق). پس از مدتی در پی تهدید به ترور استعفا کرد (۱۳۲۵ق) و در دولت اول محمد ولی‌خان تنکابنی وزیر معارف و اوقاف شد. آخرین سمت وی وزیر معارف و مالیه در دولت مستوفی‌الممالک بود و در همین مقام به‌دست یک گرجی از اتباع روسیه، به نام ایوان و دو همدست او در تهران ترور شد. رسالۀ راه نجات (تهران، ۱۳۲۵ق) در فواید تأسیس راه‌آهن نوشتۀ اوست.